phuong_viet
New Member
Link tải miễn phí Luận văn: Quá trình ra quyết định của bệnh nhân tâm thần trong mô hình phục hồi chức năng.
Nhà xuất bản: ĐHKHXH & NV
Đại học Quốc gia Hà Nội
Ngày: 2013
Chủ đề: Công tác xã hội
Tâm thần
Bệnh viện
Y học
Miêu tả: 173 tr. + CD-ROM
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của nghiên cứu - Chương 2: Mô hình phục hồi chức năng tại bệnh viện tâm thần ban ngày Mai Hương -Chương 3: Bệnh nhân tâm thần và quá trình ra quyết định trong mô hình phục hồi chức năng tại bệnh viện Tâm thần Ban ngày Mai Hương.
Luận văn ThS. Công tác xã hội --Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn. Đại học Quốc gia Hà Nội, 20013
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của nghiên cứu - Chương 2: Mô hình phục hồi chức năng tại Bệnh viện Tâm thần Ban ngày Mai Hương - Chương 3: Bệnh viện tâm thần và quá trình ra quyết định trong mô hình phục hồi chức năng tại Bệnh viện Tâm thần Ban ngày Mai Hương.
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .............................................................................................................................. 6
1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................................. 6
2. Tổng quan vấn đề nghiên cứu........................................................................................ 9
2.1. Những nghiên cứu trên thế giới ....................................................................................... 9
2.2. Những nghiên cứu tại Việt Nam.................................................................................... 21
3. Ý nghĩa của nghiên cứu ................................................................................................ 25
3.1. Ý nghĩa khoa học ........................................................................................................... 25
3.2. Ý nghĩa thực tiễn............................................................................................................ 25
4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu............................................................................... 26
4.1. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................................... 26
4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu..................................................................................................... 26
5. Đối tƣợng, khách thể và phạm vi nghiên cứu............................................................. 26
5.1. Đối tượng nghiên cứu .................................................................................................... 26
5.2. Khách thể nghiên cứu .................................................................................................... 26
5.3. Phạm vi nghiên cứu ....................................................................................................... 27
6. Câu hỏi nghiên cứu ....................................................................................................... 27
7. Phƣơng pháp nghiên cứu ............................................................................................. 28
7.1. Phương pháp luận của đề tài.......................................................................................... 28
7.2. Cách tiếp cận nghiên cứu............................................................................................... 28
7.3. Phương pháp thu thập thông tin..................................................................................... 28
NỘI DUNG CHÍNH.......................................................................................................... 31
Chƣơng 1. Cơ sở lý luận và thực thực tiễn của nghiên cứu .......................................... 31
1.1. Các khái niệm công cụ............................................................................................... 31
1.1.1. Người bệnh tâm thần................................................................................................... 31
1.1.2. Phục hồi chức năng, mô hình phục hồi chức năng và tái hòa nhập gia đình và cộng
đồng ...................................................................................................................................... 32
1.1.3. Quyết định, ra quyết định và ra quyết định chung (shared decision making) ............ 33
1.1.4. Tư duy......................................................................................................................... 34
1.1.5. Nhóm và nhóm trị liệu................................................................................................ 35
1.1.6. Tăng cường năng lực (Empowerment) ....................................................................... 35
1.2. Những lý thuyết chính ứng dụng trong nghiên cứu................................................ 36
1.2.1. Lý thuyết về Tăng cường năng lực (empowerment)................................................... 36
1.2.2. Lý thuyết về Ra quyết định chung (shared decision making)..................................... 38
1.2.3. Lý thuyết Quá trình tư duy (Platonov, 1977).............................................................. 41
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phi2
1.3. Khái quát đặc điểm địa bàn nghiên cứu .................................................................. 44
Chƣơng 2. Mô hình phục hồi chức năng tại Bệnh viện Tâm thần Ban ngày Mai
Hƣơng................................................................................................................................. 47
2.1. Khái quát đặc điểm của mô hình phục hồi chức năng ........................................... 47
2.1.1. Cơ sở khoa học của mô hình phục hồi chức năng ...................................................... 47
2.1.2. Những đặc điểm về cơ cấu hành chính và đội ngũ chuyên môn của mô hình phục hồi
chức năng.............................................................................................................................. 56
2.1.3. Những đặc điểm về kết cấu chương trình và các hoạt động chính trong mô hình phục
hồi chức năng........................................................................................................................ 58
2.2. Đặc điểm của bệnh nhân tâm thần tham gia mô hình phục hồi chức năng ......... 62
2.2.1. Số lượng bệnh nhân tham gia mô hình phục hồi chức năng....................................... 62
2.2.2. Cơ cấu bệnh nhân trong mô hình phục hồi chức năng................................................ 65
2.2.3. Tình trạng bệnh của bệnh nhân trong mô hình phục hồi chức năng........................... 68
2.2.4. Các nguồn tiếp cận mô hình phục hồi chức năng của bệnh nhân và người nhà bệnh
nhân....................................................................................................................................... 71
2.2.5. Những nhu cầu phục hồi chức năng đặc thù của bệnh nhân trong mô hình ............... 72
Chƣơng 3. Bệnh nhân tâm thần và quá trình ra quyết định trong mô hình phục hồi
chức năng tại Bệnh viện Tâm thần Ban ngày Mai Hƣơng............................................ 75
3.1. Sự tham gia của bệnh nhân trong các giai đoạn ra quyết định tại mô hình phục
hồi chức năng..................................................................................................................... 75
3.1.1. Giai đoạn 1 - Tiếp nhận và sàng lọc người bệnh ........................................................ 75
3.1.2. Giai đoạn 2 - Tham gia những hoạt động phục hồi chức năng đặc thù chuẩn bị cho
quá trình ra quyết định .......................................................................................................... 81
3.1.3. Giai đoạn 3 - Tham gia các hoạt động trải nghiệm về quá trình ra quyết định cụ thể 87
3.1.3.1. Bước 1 - Xác định và biểu đạt vấn đề.................................................................. 90
3.1.3.2. Bước 2 - Huy động tri thức, kinh nghiệm............................................................ 92
3.1.3.3. Bước 3 - Sàng lọc liên tưởng và hình thành giả thuyết ....................................... 94
3.1.3.4. Bước 4 - Kiểm tra giả thuyết ............................................................................... 95
3.1.3.5. Bước 5 - Giải quyết nhiệm vụ tư duy .................................................................. 97
3.2. Các bên liên quan trong quá trình ra quyết định của bệnh nhân tâm thần trong
mô hình phục hồi chức năng .......................................................................................... 101
3.2.1. Người bệnh tâm thần................................................................................................. 101
3.2.2. Gia đình người bệnh tâm thần................................................................................... 106
3.2.3. Cán bộ trong mô hình phục hồi chức năng............................................................... 109
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ................................................................................. 114
1. Kết luận........................................................................................................................ 1143
2. Khuyến nghị................................................................................................................. 116
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO....................................................................... 119
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phi4
DANH MỤC BẢNG BIỂU
Bảng 2.1. Theo dõi hoạt động phục hồi chức năng của bệnh nhân tâm thần trong
mô hình phục hồi chức năng sáng ngày 02/05/2013
59
Bảng 2.2. Số lượng bệnh nhân tham gia mô hình phục hồi chức năng trong nửa
đầu tháng 04/2013
64
Bảng 2.3. Cơ cấu tuổi và giới tính bệnh nhân trong mô hình phục hồi chức năng
ngày 02/05/2013
66
Bảng 2.4. Tỉ lệ nam – nữ ở bệnh nhân tham gia mô hình phục hồi chức năng
trong nửa đầu tháng 04/2013
67
Bảng 2.5. Theo dõi nhu cầu phục hồi chức năng của 25 bệnh nhân tâm thần
trong mô hình phục hồi chức năng ngày 02/05/2013
72
Bảng 3.1. Mô hình ra quyết định trị liệu của Charles (Puschner, 2010) 885
DANH MỤC HỘP
Hộp 2.1. Trích nội dung hoạt động tâm lý nhóm và kỹ năng tự lập 60
Hộp 2.2. Phân loại bệnh tâm thần trong Chương V-Rối loạn tâm thần và hành vi
(F00-F99) của ICD-10
68
Hộp 3.1. Lược trích “Thang đánh giá chung về hoạt động GAF” 77
Hộp 3.2. Trích nội dung hoạt động tâm lý nhóm 84
Hộp 3.3. Trích kết quả quan sát hoạt động phục hồi chức năng sáng 01/04/2013 85
Hộp 3.4. Kết quả quan sát hoạt động Tâm kịch liệu pháp sáng 01/04/2013 91
Hộp 3.5. Trích kết quả quan sát hoạt động Tâm kịch liệu pháp sáng 01/04/2013 94
Hộp 3.6. Trích thảo luận nhóm bệnh nhân, 05/04/2013 103
Hộp 3.7. Trích thảo luận nhóm bệnh nhân, 05/04/2013 106
Hộp 3.8. Trích thảo luận nhóm bệnh nhân, 05/04/2013 113
DANH MỤC SƠ ĐỒ
Sơ đồ 1. Mô hình giản lược về ra quyết định (điều chỉnh từ Wills) (Robert, 1997) 19
Sơ đồ 2. Các giai đoạn của tư duy (K.K.Platonov, 1977) 42
Sơ đồ 3. Mô hình chăm sóc sức khỏe tâm thần dựa vào cộng đồng được triển
khai tại Bệnh viện Ban ngày Mai Hương
50
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phi6
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Hiện nay, Việt Nam đang phải đối phó với nhiều vấn đề xã hội đa dạng và phức
tạp, trong đó, sức khỏe tâm thần đang trở thành một vấn đề nổi bật đòi hỏi sự quan tâm và
can thiệp từ các cấp chính quyền, các ngành nghề và sự nhận thức cũng như tham gia của
cộng đồng. “Số người bị rối nhiễu tâm trí ở Việt Nam ước tính khoảng 10% dân số, tương
đương 8,6 triệu người, trong đó đối tượng tâm thần nặng, người có hành vi nguy hiểm cho
gia đình, cộng đồng (đập phá tài sản, đánh người, đi lang thang) ước tính chiếm 2,5% số
người rối nhiễu tâm trí (tương đương 200 ngàn người). Phần lớn các gia đình có người
tâm thần đã nhiều lần đưa người tâm thần đến điều trị tại bệnh viện, rơi vào cảnh nghèo
đói nên để người tâm thần đi lang thang hay nhốt, xích tại gia đình; nhiều người bị rối
nhiễu tâm trí nhưng không được tư vấn, trị liệu tâm lý kịp thời nên trở thành mắc bệnh tâm
thần.” [2, tr. 10]
Do ảnh hưởng của bệnh tật, cùng với sự thiếu thốn trong các dịch vụ chăm sóc, hỗ
trợ chuyên biệt, người mắc các rối loạn tâm thần hiện nay phải đương đầu với nhiều nan
đề trong cuộc sống mà không tìm ra cách hiệu quả để đối phó và vượt qua. Người
bệnh tâm thần thường mắc những rối loạn vận động thần kinh khiến cho quá trình ra quyết
định trong cuộc sống, công việc của họ bị gián đoạn và hiệu quả không cao. Chính điều
này càng khiến cho người bệnh khó khăn trong hòa nhập xã hội. Không những vậy, sự
thiếu vắng của các dịch vụ Công tác xã hội trong chăm sóc và phục hồi chức năng cho
người tâm thần đã khiến cho tình trạng của họ ngày càng trầm trọng hơn.
Trước tình trạng đó, xã hội đang dành sự chú ý nhiều hơn tới vấn đề này. Công tác
hỗ trợ chăm sóc người bệnh tâm thần cũng được đề cao hơn trước. Tổ chức y tế thế giới đã
xác định sức khoẻ tâm thần là một ưu tiên toàn cầu. Ở khu vực Tây Thái Bình Dương, Tổ
chức y tế thế giới đang đề nghị chiến lược vùng này là dựa vào cộng đồng như một
phương pháp làm giảm gánh nặng của bệnh tâm thần, suy giảm chức năng tâm thần và
khuyến khích sức khoẻ tâm thần. Trong đó, WHO đã định hướng cho công tác chăm sóc
sức khỏe tâm thần nước ta cũng như khu vực một xu hướng tiến bộ trên thế giới là chăm7
sóc sức khỏe tâm thần dựa vào cộng đồng. Đặc biệt mô hình phục hồi chức năng theo hình
thức ban ngày là một đặc trưng của xu hướng này.
Chính phủ Việt Nam cũng đã nhận thức được tầm quan trọng của việc đổi mới
trong chiến lược chăm sóc sức khỏe tâm thần. Đề án “Trợ giúp xã hội và phục hồi chức
năng cho người tâm thần, người rối nhiễu tâm trí dựa vào cộng đồng giai đoạn 2011 –
2020” cũng đã chỉ ra rằng “cần đổi mới lĩnh vực chăm sóc sức khỏe tâm thần theo hướng
phát triển các dịch vụ Công tác xã hội, trợ giúp xã hội kết hợp với điều trị y tế để phục hồi
chức năng cho người khuyết tật dựa vào cộng đồng.” [2]
Phục hồi chức năng thông qua hình thức nhóm là một biện pháp khá phổ biến được
triển khai rộng rãi trên thế giới và hiện đang mở rộng tại Việt Nam. Nó giúp cho người
bệnh được rèn luyện các kĩ năng, hiểu biết để tái hòa nhập cộng đồng – mức độ hồi phục
cao nhất của bệnh nhân tâm thần. Tuy nhiên, ở nước ta vẫn còn ít đơn vị tham gia vào hoạt
động tổ chức nhóm phục hồi chức năng. Chủ yếu vẫn là các cán bộ y tế và các nhà tâm lý
học lâm sàng. Vai trò của nhân viên công tác xã hội được các cán bộ khác trong bệnh viện
đảm nhận. Điều đó có nghĩa, công tác xã hội chưa được coi là một nghề chuyên nghiệp
trong trong mô hình này.
Thực chất, trên thế giới, thực hành công tác xã hội trong bệnh viện, mà cụ thể là
trong mô hình phục hồi chức năng cho bệnh nhân tâm thần thuộc hình thức bệnh viện ban
ngày luôn coi trọng hàng đầu nguyên tắc, đồng thời cũng là cách thức thực hành “tăng
cường năng lực” cho bệnh nhân. Nguyên tắc này vốn được coi trọng và đảm bảo trong các
mô hình phục hồi chức năng ở các nước tiên tiến. Và một trong những thành tố chính của
tăng cường năng lực cho người bệnh chính là trao quyền cho bệnh nhân để họ được tham
gia ra quyết định trong những vấn đề liên quan đến chính mình. Những nguyên lý tiến bộ
trong y khoa thế giới hiện đều đã thừa nhận đây là một nguyên tắc thực hành hiệu quả, dựa
trên các mô hình chăm sóc tập trung vào thân chủ (client-centered care), lựa chọn của
thân chủ, và chăm sóc tự định hướng (self-directed care) cũng như các nguyên lý cơ bản
của đạo đức y học và pháp lý y khoa trên thế giới [33, tr. 1219].
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phi8
Tuy nhiên, tại Việt Nam, khái niệm tăng cường năng lực cho người bệnh tâm thần
vẫn chưa được cộng đồng và thậm chí nhiều nhà chuyên môn trong lĩnh vực trợ giúp nhận
thức đúng đắn. Những suy nghĩ kì thị người bệnh tâm thần là người vô dụng, không có khả
năng tự đưa ra những quyết định dù là nhỏ nhất liên quan đến cuộc sống của mình vẫn còn
phổ biến. Bởi vậy, để thúc đẩy quá trình ra quyết định nhằm tạo ra những ảnh hưởng tích
cực tới sự tiến bộ của người bệnh, hỗ trợ họ hòa nhập cộng đồng đúng nghĩa, chuẩn bị tâm
thế để họ tham gia vào các hoạt động đa dạng trong đời sống xã hội, các mô hình phục hồi
chức năng cần đến vai trò của nhân viên công tác xã hội. Đảm nhiệm nhiệm vụ này giúp
cho nhân viên công tác xã hội thực sự tham gia vào quá trình tăng cường năng lực cho
người bệnh một cách toàn diện và bền vững, đảm bảo quyền lợi và phát huy thế mạnh của
những thân chủ này.
Hiện nay, trong cả nước, chỉ duy nhất có một bệnh viện hoạt động theo hình thức
bệnh viện ban ngày với định hướng chăm sóc sức khỏe tâm thần mới của WHO - chăm sóc
sức khỏe tâm thần vì cộng đồng và dựa vào cộng đồng. Đó là bệnh viện ban ngày Mai
Hương, quận Hai Bà Trưng, Hà Nội. Các nhà tâm lý học tại bệnh viện này – cũng là người
đảm nhiệm một số vai trò của nhân viên công tác xã hội đã tạo ra một khác biệt lớn trong
trị liệu cho bệnh nhân tâm thần tại Việt Nam, nơi mà hầu hết cộng đồng cho rằng các bệnh
tâm thần là vô phương cứu chữa, không có hi vọng phục hồi và bệnh nhân tâm thần là
những người nguy hiểm với cộng đồng. Cùng với các cán bộ khác trong nhóm như bác sỹ,
y tá, điều dưỡng,…, nhà tâm lý học tại mô hình này đã tăng cường năng lực một cách rõ
ràng cho các bệnh nhân tâm thần bằng cách trao cho họ quyền quyết định ở các cấp độ
khác nhau.
Vì vậy, việc nghiên cứu đề tài này có ý nghĩa quan trọng nhằm giúp chúng ta xây
dựng nhận thức hệ thống và toàn diện trong đánh giá, khẳng định vị thế của quá trình ra
quyết định của người bệnh tâm thần trong mô hình phục hồi chức năng với tư cách một
cách thức tăng cường năng lực cho thân chủ, qua đó, xây dựng cách thức can thiệp giúp
người bệnh tâm thần tham gia tích cực hơn vào quá trình ra quyết định trong những vấn đề9
liên quan đến bản thân để họ hòa nhập đời sống xã hội tốt hơn, có một chất lượng cuộc
sống cao hơn.
2. Tổng quan vấn đề nghiên cứu
2.1. Những nghiên cứu trên thế giới
Cho đến nay, đã có nhiều nghiên cứu trên thế giới liên quan đến quyền và quá trình
ra quyết định của người bệnh trong y tế nói chung và trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe
tâm thần nói riêng được triển khai. Những nghiên cứu này thường được phân tích trên cơ
sở các lý thuyết về “tăng cường năng lực/empowerment” để làm rõ nguyên lý hành động
và cách thức thực hành hiệu quả với những thân chủ là bệnh nhân tâm thần. Với những
luận điểm vô cùng phong phú và đa dạng, để có thể khái quát được một bức tranh toàn
cảnh về những nghiên cứu quốc tế liên quan tới chủ đề “ra quyết định” và “tăng cường
năng lực” ở bệnh nhân tâm thần, chúng ta sẽ điểm qua những chủ đề lớn sau:
Những nghiên cứu về tăng cường năng lực trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe
tâm thần
Trong công tác xã hội, tăng cường năng lực vốn là nguyên tắc thực hành cơ bản và
có ý nghĩa lớn lao. Bởi lẽ nó liên quan trực tiếp đến tôn chỉ của ngành và những nền tảng
triết lý, đạo đức, trong đó con người được đặt vào trung tâm. Đề cao con người chính là
yếu tố trọng tâm của nguyên tắc thực hành “tăng cường năng lực”. Những nghiên cứu về
“tăng cường năng lực” cho các nhóm đối tượng yếu thế khác nhau rất phổ biến trên thế
giới, đặc biệt tại những nước phương Tây và Mỹ, nơi Công tác xã hội phát triển mạnh mẽ.
Nội dung nghiên cứu về quyền và quá trình ra quyết định của bệnh nhân tâm thần thường
được lồng ghép trong những nghiên cứu về “tăng cường năng lực/empowerment” nói
chung. Bên cạnh đó, những nghiên cứu về mô hình phục hồi chức năng cho bệnh nhân tâm
thần cũng rất phổ biến. Chăm sóc sức khỏe tâm thần vốn là một lĩnh vực quan trọng trong
thực hành Công tác xã hội tại các nước tiên tiến.
Rất nhiều tài liệu, nghiên cứu chuyên sâu đề cập tới vấn đề tăng cường năng lực
cho thân chủ yếu thế. Đặc biệt, những nhóm yếu thế điển hình thường được đề cập tới khi
nghiên cứu về tăng cường năng lực là nhóm phụ nữ (bị bạo hành,…), những gia đình đói
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phi10
nghèo, người khuyết tật, người đồng tính, người da màu… Trong lĩnh vực chăm sóc sức
khỏe tâm thần, tăng cường năng lực cũng thường xuyên được quan tâm và đề cao. “Hướng
dẫn về tăng cường năng lực trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe tâm thần” được Văn phòng
WHO tại khu vực Châu Âu đưa ra vào năm 2010 như một tuyên bố chính thức về nhân
quyền của người bệnh tâm thần cũng như một định hướng, hướng dẫn thực hành cho
những cán bộ làm việc trong lĩnh vực này để đảm bảo hiệu quả điều trị tốt nhất cho người
bệnh. Tài liệu này cung cấp một khung lý thuyết cơ bản cùng những khái niệm thông dụng
về tăng cường năng lực, đặc biệt trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe tâm thần. Đáng lưu ý là
trong cẩm nang này là sự ghi nhận một hệ thống những cơ sở pháp lý rõ ràng, đầy đủ của
tăng cường năng lực đối với bệnh nhân tâm thần, cụ thể, khái niệm “tăng cường năng lực”
là một khái niệm trọng tâm trong tầm nhìn tăng cường sức khỏe của WHO vốn được nhận
diện rõ ràng trong: (1) Tuyên bố Alma – Ata; (2) Hiến chương Ottawa về thúc đẩy sức
khỏe; (3) Là một trong sáu thông điệp cơ bản trong Chiến lược Châu Âu về Ngăn ngừa và
kiểm soát bệnh tật không lan truyền (mọi người nên được trao quyền để thúc đẩy sức khỏe
của họ tương tác hiệu quả với các dịch vụ sức khỏe và là một đối tác tích cực trong quản lý
bệnh tật); (4) Tuyên bố sức khỏe tâm thần tại Châu Âu; (5) Kế hoạch hành động trong sức
khỏe tâm thần tại Châu Âu; (6) Hiệp ước Châu Âu về sức khỏe tâm thần và phúc lợi. Cũng
trong cẩm nang này, khái niệm chung nhất về “tăng cường năng lực/empowerment” được
nhìn nhận là cần được thực hiện đồng thời tại cấp độ quần chúng và cá nhân và “tăng
cường năng lực là một quá trình xã hội tương tác trong chính các thành phần của nó
thông qua việc các cá nhân và nhóm đạt được hiểu biết tốt hơn và kiểm soát tốt hơn cuộc
sống của họ. Kết quả là, họ có thể thay đổi môi trường xã hội và chính trị mà họ sinh sống
để thúc đẩy hoàn cảnh sống liên quan đến sức khỏe của mình.” [49, tr.1]
Cùng bàn luận về các nguyên tắc và hướng dẫn thực hành theo cách tiếp cận tăng
cường năng lực cho thân chủ, nhóm tác giả thuộc đại học Utah, đứng đầu là Scott W.
Boyle đã đề cập đến nguyên tắc thực hành tăng cường năng lực cho thân chủ yếu thế trong
chương 9 của tác phẩm “Thực hành công tác xã hội trực tiếp/ Direct Practice in Social
Work” (2009). Chương 9 với tiêu đề “Tăng cường năng lực và thực hành dựa vào thế11
mạnh” đã đưa ra những hướng dẫn về cách thức thực hành tăng cường năng lực cho thân
chủ. Đó là những nguyên tắc cơ bản và cách thức chung nhất để tăng cường năng lực cho
thân chủ yếu thế. Đồng thời, cuốn sách này cũng đưa ra những trường hợp điển cứu sơ
lược về ứng dụng tăng cường năng lực cho những nhóm thân chủ đặc thù: phụ nữ, người
già cô đơn, những cá nhân có vấn đề về giới tính (lưỡng tính, đồng tính, chuyển giới,…),
người da màu. Với giới hạn của chương sách, những cách thức và nguyên tắc tăng cường
năng lực được đưa ra một cách tổng quát và tóm lược nhất.
Tương tự, giáo trình “Các kĩ thuật và hướng dẫn thực hành công tác xã hội/
Techniques and Guidelines for Social Work Practice” do Bradford W.Sheafor (Đại học
bang Colorado) và Charles R. Horejsi (Đại học Montana) biên soạn và xuất bản năm 2008
cũng đề cập đến tăng cường năng lực cho thân chủ dưới dạng những hướng dẫn sơ lược.
Nội dung của phần này được chia thành 9 mục nhỏ với những kiến thức cơ bản nhất về
tăng cường năng lực cho thân chủ yếu thế.
Khía cạnh tăng cường năng lực trong Công tác xã hội được đề cập rõ nét hơn thông
qua tác phẩm “Công tác xã hội – Một nghề nghiệp tăng cường năng lực/ Social Work – An
empowering profession” tái bản lần thứ 6 (2008) của Brenda DuBois và Karla Krogsrud
Miley. Tác phẩm này chủ yếu mô tả các khía cạnh của ngành nghề Công tác xã hội trong
mối quan hệ gắn kết chặt chẽ với nguyên tắc thực hành tăng cường năng lực. Đồng thời,
biểu hiện của thực hành tăng cường năng lực được mô tả trong một số chương về Công tác
xã hội trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe, hay Công tác xã hội trong lĩnh vực chăm sóc sức
khỏe tâm thần. Tuy vậy, chủ yếu các chương này khái quát vai trò của nhân viên công tác
xã hội ở các cấp độ khác nhau từ vi mô tới vĩ mô, và trong từng nhóm bệnh khác nhau.
Quá trình ra quyết định trong thực hành trực tiếp vẫn chưa được đề cập tới.
Đặc biệt, một nghiên cứu tiêu biểu hướng dẫn cách thức thực hành tăng cường năng
lực bài bản và hệ thống với bệnh nhân tâm thần của TS. Donald M. Linhorst. TS. Donald
M. Linhorst là một trong những nhà công tác xã hội nghiên cứu sâu về tăng cường năng
lực cho bệnh nhân tâm thần. Tác phẩm “Tăng cường năng lực cho những người mắc bệnh
tâm thần nặng/ Empowering people with severe mental inllness” của ông xuất bản năm
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phi12
2005 được coi là cuốn sách đầu tiên cung cấp cách tiếp cận bài bản từng bước để tăng
cường năng lực cho những khách hàng có vấn đề về sức khỏe tâm thần. Tác phẩm này
được coi như một giáo trình bởi nó được đánh giá là một sự hướng dẫn tốt để tăng cường
năng lực cho những người mắc bệnh tâm thần nặng. Tiến sĩ Kraig J. Knudsen đã nhận xét
rằng “Hiện nay, khi mà phục hồi khỏi bệnh tâm thần đã trở thành một thực tế với nhiều
người thì lĩnh vực sức khỏe tâm thần vẫn chưa có một cách hiểu về phục hồi và chưa có
những công cụ cần thiết để hỗ trợ những người mắc bệnh tâm thần nặng trong cuộc hành
trình của họ… Sách của Donald Linhorst thì khác.” Thực tế, hiện nay, Donald Linhorst là
nhà nghiên cứu nổi bật nhất về lĩnh vực thực hành công tác xã hội trong chăm sóc sức
khỏe tâm thần, đặc biệt thông qua cách thức tăng cường năng lực cho người bệnh. Tuy
nhiên, tác phẩm của ông thường mang tính chất của sách giáo trình hướng dẫn thực hành
với những chỉ dẫn, các cách áp dụng tăng cường năng lực vào thực tiễn. Cũng
trong tác phẩm này, quá trình quyết định của bệnh nhân tâm thần được đề cao và coi là
một trong những bước/cách thức quan trọng nhất trong tăng cường năng lực và hỗ trợ bệnh
nhân hòa nhập cộng đồng hiệu quả.
Một tác phẩm nữa đề cập tới biện pháp cụ thể dựa trên cách tiếp cận thực hành tăng
cường năng lực để hỗ trợ bệnh nhân tâm thần là bài báo khoa học “Giáo dục hỗ trợ với tư
cách một cách can thiệp tăng cường năng lực cho bệnh nhân tâm thần/ Supported
education as an empowerment intervention for people with mental illness” của tác giả
Chyrell D. Bellamy và Carol T. Mowbray của Đại học Michigan xuất bản năm 1998 là
một trong những nghiên cứu sớm nhất của lĩnh vực này. Nghiên cứu này thực chất là sự
lượng giá một chương trình giáo dục hỗ trợ đặc biệt cho bệnh nhân tâm thần. Chương trình
giáo dục hỗ trợ này có một phần tương đồng với mô hình phục hồi chức năng hiện nay.
Trong đó, yếu tố tăng cường năng lực được phân tích thể hiện chủ yếu ở quá trình, kết quả
chứ không đề cập cụ thể như một phương pháp, cách thức can thiệp như tác phẩm của
Linhorst. Nó nhấn mạnh rằng giáo dục hỗ trợ chính là cách tăng cường năng lực gián tiếp
cho bệnh nhân tâm thần. Bản thân tác phẩm cũng chỉ ra rằng chương trình giáo dục hỗ trợ
này không đặt trọng tâm chính vào việc tăng cường năng lực cho bệnh nhân mà nó chỉ là13
một khía cạnh của chương trình. Nói vậy tức là, dù với tên gọi này, tác phẩm chủ yếu
hướng tới lượng giá hiệu quả chương trình.
Bên cạnh những tài liệu mang tính chất định hướng, hướng dẫn thực hành theo
cách tiếp cận tăng cường năng lực, những đánh giá về hiệu quả cách tiếp cận này cũng
được quan tâm. Hai tác giả Laurie Ahern & Daniel Fisher với báo cáo “Hỗ trợ cá nhân
trong cộng đồng/Personal Assistance in Community Existence” (1999) với tư cách Trung
tâm tăng cường năng lực Quốc gia Hoa Kỳ (National Empowerment Center). Báo cáo này
đã khẳng định mạnh mẽ vai trò của tăng cường năng lực với người bệnh tâm thần mà trong
đó, sự tham gia của họ vào quá trình ra quyết định trong mô hình phục hồi chức năng có
những ảnh hưởng tích cực. Tác giả cũng khẳng định, nhờ những hoạt động tăng cường
năng lực đúng đắn, người bệnh hoàn toàn có thể kiểm soát được bệnh tật và tái hòa nhập
cộng đồng. Tuy vậy, tác phẩm chủ yếu đề cập đến tầm quan trọng của tăng cường năng lực
cho người bệnh và các triết lý, nguyên lý tăng cường năng lực hơn là mô tả chi tiết quá
trình với các bước cụ thể.
Trong hội thảo về chăm sóc sức khỏe tâm thần của Tổ chức Y tế thế giới năm 2006,
một báo cáo tổng kết của hội thảo đưa ra cũng rất đáng chú ý. Đó là báo cáo “Tăng cường
năng lực cho những khách hàng có vấn đề về sức khỏe tâm thần/ Empowerment of clients
with mental health problems”. Báo cáo này đã tổng kết sơ lược về tình hình chăm sóc sức
khỏe tâm thần trên thế giới, mà điển hình là tại các quốc gia Bỉ, Estonia, Na Uy, Thổ Nhĩ
Kì. Ngoài ra, một phần quan trọng của báo cáo là tổng kết về các mô hình chăm sóc sức
khỏe tâm thần ở những nước kể trên. Trong đó, báo cáo nhấn mạnh đến mô hình chăm sóc
sức khỏe tâm thần đổi mới, nhấn mạnh yếu tố tăng cường năng lực. Tuy nhiên, báo cáo
chủ yếu sử dụng thống kê định lượng để phân tích những mô hình này. Yếu tố tăng cường
năng lực được đề cập dưới dạng tổng quát, chủ yếu qua vai trò mong đợi của các cán bộ y
tế tham gia mô hình.
Nhìn chung, những tài liệu chính thống trên đều được công nhận và ứng dụng ở rất
nhiều quốc gia trên thế giới như Mỹ, Nhật, Anh, Hồng Kông,… Hầu hết trong những tác
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phi14
phẩm này, tăng cường năng lực thường đưa ra những khái quát chung nhất trong định
hướng thực hành với những thân chủ yếu thế điển hình.
● Ra quyết định ở bệnh nhân trong hệ thống chăm sóc sức khỏe tâm thần
Bàn luận về quyền và quá trình ra quyết định ở bệnh nhân tâm thần theo cách tiếp
cận tăng cường năng lực thường được biết đến trong các nghiên cứu cũng như các sổ tay,
tài liệu hướng dẫn thực hành với người bệnh với tên gọi “ra quyết định chung/ shared
decision making”. Ra quyết định chung là chủ đề cho rất nhiều nghiên cứu ở các khía cạnh
cụ thể khác nhau, nhưng nhìn chung phản ánh một nguyên tắc thực hành mang tính cải
cách trong lĩnh vực y tế, phát huy tối đa nhân quyền và đảm bảo tối ưu cho hiệu quả can
thiệp với người bệnh. Một điểm chung dễ nhận thấy ở những công trình nghiên cứu về “ra
quyết định chung” là sự đồng thuận và thống nhất trong quan điểm, nhìn nhận của các tác
giả về bản chất của nó, từ khái niệm, hiệu quả và quá trình. Tuy nhiên, mỗi tác giả lại tiếp
cận dưới một góc nhìn khác nhau, tập trung vào một trọng tâm khác nhau của hoạt động
này. Những quan điểm đa dạng và phong phú đó đã góp phần làm phong phú thêm hệ
thống lý thuyết chung về “ra quyết định chung”, đặc biệt trong lĩnh vực sức khỏe tâm thần.
Nhìn chung, trong hệ thống lý thuyết về “ra quyết định chung” trong lĩnh vực chăm
sóc sức khỏe tâm thần, mỗi tác giả/nhóm tác giả đã tập trung vào một chiều cạnh để phân
tích, làm rõ về nó. Những yếu tố được quan tâm, nghiên cứu và bổ trợ lẫn nhau gồm có:
Cơ sở khoa học của ra quyết định chung
Những khái niệm cơ bản và biểu hiện của ra quyết định chung
Hiệu quả của việc áp dụng ra quyết định chung trong trị liệu lâm sàng đối
với người bệnh và quá trình trị liệu
Những yêu cầu cơ bản trong cơ sở thực hành và với điều kiện của người
bệnh để tiến hành ra quyết định chung
Những chủ đề chính mà người bệnh quan tâm trong quá trình ra quyết định
chung
Các mô hình/khung lý thuyết/quá trình ra quyết định chung
Gói hỗ trợ ra quyết định dành cho người bệnh tâm thần
Đánh giá của bệnh nhân khi bắt đầu tham gia mô hình Phục hồi chức năng
- H: Tại sao anh biết đến và quyết định đến với mô hình phục hồi chức năng?
- Đ: Là gia đình tui đề nghị và tui đi theo thôi.
- H: Ban đầu anh có cảm nhận gì về mô hình?
- Đ: Mới đầu tui cũng chưa có cảm nhận gì.
- H: Khi mới tham gia mô hình, anh có được tư vấn, hỗ trợ gì từ phía bệnh viện không?
- Đ: Ban đầu cán bộ bệnh viện chỉ nói là lên tầng 3 để nghe nhạc và sinh hoạt nên tui lên
thôi.
- H: Khi tham gia mô hình, anh có được cung cấp thông tin liên quan đến bản thân mình
như tình trạng bệnh, cách điều trị, tự chăm sóc, mục đích, những nội dung cơ bản của
chương trình phục hồi chức năng… không?
- Đ: Có đấy, lúc mới đầu có bác sỹ tới nói với tui là bị nhẹ thôi, chủ yếu là thiếu oxy lên
não.
Tìm hiểu những trải nghiệm quá trình ra quyết định trong mô hình phục hồi
chức năng của ngƣời bệnh
- H: Anh có được hướng dẫn thiết lập các mục tiêu cho sự thay đổi của bản thân theo
từng giai đoạn không?
- Đ: Không, không thấy ai nói gì cả.
- H: Trong chủ đề và nội dung các hoạt động, có thường xuyên xuất hiện những tình
huống thường gặp mà đòi hỏi bản thân phải đưa ra các quyết định không (như xin việc,
đến thăm nhà bạn, đi họp lớp,…)?
- Đ: Ở đây chủ yếu là tập phản xạ nhanh như chơi các trò chơi còn những hoạt động đòi
hỏi bản thân phải đưa ra các quyết định thì chưa thấy rõ, vì tui chưa gặp những tình
huống đó.
- H: Anh có thường tập tâm kịch trong mô hình không? Khi tham gia tập kịch, ai là
người chọn chủ đề, xây dựng tình huống?
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phi136
- Đ: tui nghĩ là cũng có ích vì tâm kịch khiến cho bệnh nhân cảm thông với nhân vật,
rồi tưởng tượng ra các tình huống. Nhìn chung thì chủ đề do các cán bộ đưa ra, bệnh
nhân thì đóng để tự giải quyết những tình huống đó.
- H: Khi thảo luận nhóm, có những vấn đề cần đưa ra quyết định, cán bộ bệnh viện có
gợi ý các phương án và cùng thảo luận không? Việc thảo luận để lựa chọn phương án
cuối cùng trong nhóm diễn ra như thế nào?
- Đ: Thường là cán bộ có thể đưa ra các gợi ý cho nhóm để nhóm trả lời. Như chúng tôi
ở đây, khi sinh hoạt, có thể có quyết định đóng góp bằng một bài hát chẳng hạn, thì
thường chờ người khác thúc đẩy, động viên bằng cách họ đề xuất mình, gọi tên mình
thì mới làm.
- H: Ngoài thời gian tham gia trong mô hình thì trong cuộc sống thường ngày, khi có
những vấn đề cần đưa ra quyết định thì anh thường làm như thế nào? (Tự đưa ra quyết
định cho mình hay nhờ ai giúp đỡ? Quá trình ra quyết định này như thế nào?)
- Đ: Trong cuộc sống thường ngày, có những việc cá nhân như cắt tóc, vệ sinh cá
nhân,… thì tui tự quyết định được. Chẳng hạn như là quyết định xem đặt đồng hồ báo
thức sáng mai mấy giờ dậy chẳng hạn,… Tự quyết định được đã là tiến bộ so với trước
rồi. Còn những vấn đề lớn, ngoài tầm kiểm soát thì thường là người khác, chủ yếu là
giáo dục quyết định thay cho thì ổn hơn. Chẳng hạn với cá nhân tôi, việc chọn trường
là do người quen giới thiệu, chọn ngành thì tui tự chọn và tui hài lòng với lựa chọn của
mình, còn chọn bạn thì phần nhiều do hoàn cảnh đưa đẩy. Trong cuộc sống, mỗi khi
cần đưa ra quyết định, tui thu thập thông tin rồi hỏi kế hoạch người khác, sau đó đề ra
các phương án với họ để phối hợp. Bản thân tui thích có một số việc mình tự quyết
định, một số khác do người khác quyết định. Những việc tui thích mình tự quyết định
như là sắp xếp kế hoạch đi lại, đi học,… Còn việc thích có người khác quyết định thay
cho như là đi chơi thì đi đâu, làm gì,…
Tự lƣợng giá của ngƣời bệnh về mô hình
- H: Khi tham gia mô hình, anh có cảm giác thoải mái và được tôn trọng không? Thái độ
của các cán bộ bệnh viện như thế nào?
- Đ: Có, tui thấy rất tốt.
- H: Anh thích hoạt động nào nhất? Tại sao?
- Đ: tui thấy thoải mái, không bị ép buộc. tui thích khí công Phật gia vì tập thở bụng có
thể điều hòa hơi thở tốt, an toàn hơn tập thiền.
- H: Anh có thích hình thức nhóm không? Anh nhận thấy hình thức nhóm này giúp ích
gì cho bản thân?137
- Đ: tui chưa tham gia nhiều hoạt động nhóm nhưng không thích lắm, thích họat động
cá nhân hơn. tui không thích sự phối hợp giữa quá nhiều người. Trong quân đội, ý chí
một người áp đặt cho nhiều người nên chỉ có một người quyết định. Nhưng hình thức
nhóm thì giúp mình kiềm chế và phối hợp với người khác.
- H: Đến nay anh cảm giác bản thân tiến bộ như thế nào? Anh có cảm giác các hoạt
động trong mô hình giúp ích gì cho mình? Có rèn luyện trí nhớ, sự tưởng tượng, liên
tưởng, ngôn ngữ và tư duy cho bản thân không? Có vận dụng được trong đời sống
hàng ngày không? Nếu có vận dụng như thế nào?
- Đ: tui chấp nhận việc không hoàn thành kế hoạch như dự định tốt hơn. Ở đây có nhiều
hoạt động giúp phát triển trí nhớ, tư duy và ngôn ngữ, đôi khi là tưởng tượng. Những
hoạt động này có thể vận dụng được trong cuộc sống hàng ngày, như là các đĩa thiền
chẳng hạn. tui có xin sao các đĩa thiền về nhà tập thêm, rồi còn sao ra giúp những
người khác học cùng nữa.
- H: Trước khi điều trị ở đây, anh đã từng điều trị ở nơi khác chưa? Anh thấy sự khác
biệt giữa những nơi này là gì?
- Đ: Đây là nơi đầu tiên tui điều trị.
- H: Anh có tự tin vào sự hòa nhập của bản thân khi rời khỏi mô hình và trờ lại gia đình,
cộng đồng không?
- Đ: tui không tự tin lắm vì vẫn ít nói, không năng nổ, còn trầm lắng. Hiện giờ tui vẫn
chưa có kế hoạch gì để thay đổi điều này.
- H: Anh có mong muốn gì trong thay đổi thiết kế nội dung hoạt động của mô hình
không?
- Đ: tui nghĩ là nên mở rộng không gian phòng vì ở đây chật hẹp quá.
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phi138
-
PVS:
NGƢỜI NHÀ
BỆNH NHÂN
Số: 03
Thời gian:
03/04/2013
Thông tin của
ngƣời nhà
bệnh nhân
Quan hệ với bệnh nhân: Mẹ
Tuổi: 52 Giới tính: Nữ
Nghề nghiệp: Nội trợ
Thông tin của
bệnh nhân
Họ và tên bệnh nhân: V.T.T.
Tuổi: 25 Giới tính: Nam
Loại bệnh của bệnh nhân: Chưa hội chẩn
Bệnh nhân đã tham gia mô hình PHCN được: Hơn 01
tháng (tính từ 25/02/2013)
Tìm hiểu và đánh giá cảm nhận của ngƣời nhà bệnh nhân khi bệnh nhân bắt đầu
tham gia mô hình Phục hồi chức năng
- H: Ai là người phát hiện ra vấn đề của bệnh nhân và đưa bệnh nhân tới bệnh viện khám
chữa ạ?
- Đ: tui là người phát hiện ra bệnh của nó. Họ hàng tui giới thiệu tui đưa nó đến đây.
- H: Ai quyết định để bệnh nhân tham gia vào mô hình phục hồi chức năng ạ?
- Đ: Cách đây 6 năm, tui đưa nó đến, nó thấy biển bệnh viện tâm thần thì bỏ về ngay.
Sau đó nó từ chối đi khám tiếp. Nó toàn bảo “Con có bệnh đâu mà đi”, “Đấy là bệnh
viện cho người điên, con không vào đấy”,… Năm nào cô cũng thử đưa nó đi nhưng nó
đều chối và bỏ về. Nó bảo không không có bệnh. Mãi sau đó, tui ốm nặng, lúc đó tôi
ngồi khóc, vì lo cho nó sau này tui mà chẳng may chết đi, không ai lo cho nó, không ai
chăm sóc nó. Bố nó tệ lắm, ông ấy không quan tâm gì tới nó, không thèm để ý, chăm
sóc gì nó từ lúc nó bị bệnh, ông ấy coi như nó không phải con mình, ông ấy chửi nó
ngu, chửi nó điên,… Nhỡ tui mà chết, thì nó chỉ có một mình. tui cứ khóc suốt. Nó
thấy thế thì đồng ý đến bệnh viện với tôi, dù nó vẫn nói nó không bị bệnh.
- H: Ban đầu người bệnh phản ứng ra sao ạ?
- Đ: Lúc đến bác sỹ bảo nó lên phòng phục hồi chức năng thì nó lên, lên thử xong nó
thích, và muốn đi tiếp. Bây giờ nó thích lắm, kể cả ốm nó cũng đòi đi. Chứ trước là nó
không bao giờ chịu đi gặp bác sỹ tâm lý đâu.
- H: Khi bắt đầu tham gia mô hình, cả bệnh nhân và người nhà có được cung cấp thông
tin liên quan đến bản thân người bệnh như tình trạng bệnh, cách điều trị, tự chăm sóc,
mục đích, nội dung của chương trình Phục hồi chức năng không?139
- Đ: Cũng chưa. Hôm rồi thì tui có được đến buổi tập huấn cho người nhà bệnh nhân.
Theo các bạn sỹ phân tích thì nó mắc dạng thứ ba của rối loạn cảm xúc, đấy là nhận
thức của tui thôi chứ cũng chưa biết nó là rối loạn gì. tui được hướng dẫn là bệnh này
của nó là bệnh mãn tính, không khỏi hẳn được đâu nhưng dùng thuốc đều là ổn định
nên nhà tui vẫn lấy thuốc đều dù mưa nắng.
Tìm hiểu nhƣng trải nghiệm của bệnh nhân về quá trình ra quyết định trong mô
hình qua đánh giá của gia đình
- H: Bệnh nhân và người nhà có được hướng dẫn thiết lập các mục tiêu cho sự thay đổi
của bản thân người bệnh theo từng giai đoạn khi tham gia mô hình không ạ?
- Đ: Chưa có hướng dẫn gì đâu. Chúng tui mới biết bên này thì lên thôi. tui chuẩn bị
nghỉ việc làm giúp việc để dành thời gian chăm sóc nó. Bố nó vô trách nhiệm, không
quan tâm gì nó, chán lắm nên tui phải quan tâm nó đến khi nó ổn định rồi thì tui mới
yên tâm để nó tự đến.
- H: Gia đình có được cán bộ bệnh viện hướng dẫn hỗ trợ bệnh nhân trong các hoạt động
rèn luyện ngôn ngữ, tư duy, tưởng tượng,… tại nhà không?
- Đ: Chúng tui có được hướng dẫn đấy, cô H hướng dẫn để bệnh nhân tự tập tại nhà. Tôi
mua băng thể dục, khí công cho nó tự tập ở nhà. Muốn nó tập thì tui phải tập rồi rủ nó
tập cùng thì nó mới chịu tập ở nhà đấy.
- H: Gia đình có thường xuyên nhận được sự tư vấn, hỗ trợ từ các cán bộ bệnh viện khi
có những thắc mắc trong chăm sóc và hỗ trợ bệnh nhân không?
- Đ: Có chứ. tui được hướng dẫn theo dõi nó tại nhà, cứ thấy nó có biểu hiện gì khác
thường là tui gặp bác sỹ phản ánh luôn để bác sỹ điều chỉnh thuốc. Ví dụ nó đang ăn
ngủ bình thường mà tối mất ngủ, bỏ ăn là tui báo ngay, thế là có chỉnh thuốc luôn. Có
hôm bác sỹ thấy nó ngồi cười một mình thì bác sỹ gọi nó xuống kiểm tra và chỉnh
thuốc ngay. Cũng đã chỉnh thuốc 2-3 lần rồi đấy. Trước đây không bao giờ tui đưa
được nó đi viện, ai xui đi đây xem, làm lễ gì tui cũng đi, tui đi suốt, họ toàn bảo có
vong theo, làm lễ đủ kiểu nhưng không ăn thua, toàn là vớ vẩn hết, tốn không biết bao
nhiêu tiền bạc, thời gian. Dân mình toàn nghĩ có bệnh thì vái tứ phương mà. tui chỉ
mong con mình khỏi bệnh, mà lúc đấy hoang mang quá, chả biết gì, ai bảo đến đâu
cũng thử. Toàn thứ mê tín dị đoan. Chỉ có thuốc thôi, thuốc mới đỡ được. Từ lúc đến
đây khám nó mới đỡ được thế này đấy. Nghĩ lại, trước mình ngu muội thật.
- H: Bệnh nhân có thường xuyên trao đổi, chia sẻ với gia đình về những vấn đề, khó
khăn và nhu cầu của mình không? Gia đình phản ứng như thế nào? Gia đình có thông
báo tới cán bộ bệnh viện không? Có nhận được trợ giúp không?
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phi140
- Đ: Không có đâu. tui có hỏi nhưng nó chả nói. Nó ít nói lắm, tui ở nhà toàn hỏi
chuyện nó mà nó cũng có nói năng gì đâu.
- H: Trong cuộc sống thường ngày, khi có những vấn đề cần đưa ra quyết định thì
thường bệnh nhân phản ứng như thế nào? (Bệnh nhận tự ra quyết định hay nhờ đến sự
giúp đỡ của những người khác? Là những ai?)
- Đ: Chủ yếu là tui ra quyết định cho nó. Nếu đi đâu chơi, thăm họ hàng nào thì tui cho
nó chọn. Nó cũng chọn đấy. Hôm thì nó nói muốn đến nhà bác chơi, lúc nó bảo muốn
sang nhà chú,… Còn chọn quần áo thì nó đòi tự chọn hết, ít nghe người khác lắm, chỉ
thích theo ý mình thôi dù tui nói gì nó cũng không chịu nghe đâu. Nhìn nó đấy, mùa
hè thì nó mặc áo len, mùa đông nó mặc áo ba lỗ. Nó không biết lạnh hay sao ấy. Mùa
đông có hôm lạnh thế mà nó cứ mỗi áo ba lỗ nó chạy ra đường, bảo thế nào nó cũng
dứt khoát không mặc thêm áo, nó bảo nó nóng. Mùa này thì rõ nóng lại mặc áo dài tay
với áo len, bảo nóng lắm cởi bớt ra lại kêu lạnh, không chịu thay. Đến đây, cô H nói
mãi nó mới thay đấy. Nói chung việc ra quyết định những chuyện của nó, bình thường
tui gợi ý cho nó, nếu nó cứ khăng khăng thế thì tui cũng cố lái đi nhưng nó không chịu
thì mình cũng thôi. Nó là người bệnh mà, bệnh này là ương ngạch lắm, cãi nhau với nó
là không được đâu, phải kiên nhẫn, phải nắn dần dần, chứ bác bỏ ý nó là nó cáu ngay.
- H: Gia đình có được cán bộ bệnh viện hướng dẫn hỗ trợ bệnh nhân tập và tự đưa ra
một số quyết định trong những tình huống cụ thể có liên quan đến bản thân người bệnh
không? (Trong những tình huống cần đưa ra quyết định, người nhà có cùng thảo luận
và chỉ ra các phương án và cùng thảo luận với người bệnh không?)
- Đ: Cũng chưa đâu, nó cũng mới tập ở đây thôi, chưa lâu lắm. À nhưng mà ở đây họ có
hướng dẫn nó chọn quần áo theo mùa, gợi ý cạo râu. Nhìn nó bây giờ ấy, ngày trước
tui bảo nó thay quần áo đúng mùa, nó không chịu đâu, cứ dứt khoát theo ý mình. Từ
hồi vào đây, cô H với các bạn sỹ ở đây tư vấn cho nó nên mặc đúng mùa, mùa này
nóng rồi thì thay áo len, áo dài tay, mặc áo phông cộc tay cho mát mẻ, thoát nhiệt. Rồi
còn gợi ý nó cạo râu cho sạch sẽ. Các cô ấy nói là nó nghe đấy, nó chịu chỉnh trang lại
trang phục, tóc tai rồi, nhìn khá hơn hẳn.
Tự lƣợng giá
- H: Gia đình nhận thấy bệnh nhân có cảm giác thích và thoải mái khi tham gia mô hình
Phục hồi chức năng theo nhóm không? Bệnh nhân có chia sẻ thích hoạt động nào nhất?
Tại sao?
- Đ: Có chứ, chắc nó thích lắm đấy. Lúc đông sinh viên thực tập ở đây, vui lắm, nhiều
hoạt động, nó thích lắm, đỡ rụt rè hẳn. Ở nhà nó toàn suy nghĩ linh tinh, không chơi
Do Drive thay đổi chính sách, nên một số link cũ yêu cầu duyệt download. các bạn chỉ cần làm theo hướng dẫn.
Password giải nén nếu cần: ket-noi.com | Bấm trực tiếp vào Link để tải:
Nhà xuất bản: ĐHKHXH & NV
Đại học Quốc gia Hà Nội
Ngày: 2013
Chủ đề: Công tác xã hội
Tâm thần
Bệnh viện
Y học
Miêu tả: 173 tr. + CD-ROM
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của nghiên cứu - Chương 2: Mô hình phục hồi chức năng tại bệnh viện tâm thần ban ngày Mai Hương -Chương 3: Bệnh nhân tâm thần và quá trình ra quyết định trong mô hình phục hồi chức năng tại bệnh viện Tâm thần Ban ngày Mai Hương.
Luận văn ThS. Công tác xã hội --Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn. Đại học Quốc gia Hà Nội, 20013
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của nghiên cứu - Chương 2: Mô hình phục hồi chức năng tại Bệnh viện Tâm thần Ban ngày Mai Hương - Chương 3: Bệnh viện tâm thần và quá trình ra quyết định trong mô hình phục hồi chức năng tại Bệnh viện Tâm thần Ban ngày Mai Hương.
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .............................................................................................................................. 6
1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................................. 6
2. Tổng quan vấn đề nghiên cứu........................................................................................ 9
2.1. Những nghiên cứu trên thế giới ....................................................................................... 9
2.2. Những nghiên cứu tại Việt Nam.................................................................................... 21
3. Ý nghĩa của nghiên cứu ................................................................................................ 25
3.1. Ý nghĩa khoa học ........................................................................................................... 25
3.2. Ý nghĩa thực tiễn............................................................................................................ 25
4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu............................................................................... 26
4.1. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................................... 26
4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu..................................................................................................... 26
5. Đối tƣợng, khách thể và phạm vi nghiên cứu............................................................. 26
5.1. Đối tượng nghiên cứu .................................................................................................... 26
5.2. Khách thể nghiên cứu .................................................................................................... 26
5.3. Phạm vi nghiên cứu ....................................................................................................... 27
6. Câu hỏi nghiên cứu ....................................................................................................... 27
7. Phƣơng pháp nghiên cứu ............................................................................................. 28
7.1. Phương pháp luận của đề tài.......................................................................................... 28
7.2. Cách tiếp cận nghiên cứu............................................................................................... 28
7.3. Phương pháp thu thập thông tin..................................................................................... 28
NỘI DUNG CHÍNH.......................................................................................................... 31
Chƣơng 1. Cơ sở lý luận và thực thực tiễn của nghiên cứu .......................................... 31
1.1. Các khái niệm công cụ............................................................................................... 31
1.1.1. Người bệnh tâm thần................................................................................................... 31
1.1.2. Phục hồi chức năng, mô hình phục hồi chức năng và tái hòa nhập gia đình và cộng
đồng ...................................................................................................................................... 32
1.1.3. Quyết định, ra quyết định và ra quyết định chung (shared decision making) ............ 33
1.1.4. Tư duy......................................................................................................................... 34
1.1.5. Nhóm và nhóm trị liệu................................................................................................ 35
1.1.6. Tăng cường năng lực (Empowerment) ....................................................................... 35
1.2. Những lý thuyết chính ứng dụng trong nghiên cứu................................................ 36
1.2.1. Lý thuyết về Tăng cường năng lực (empowerment)................................................... 36
1.2.2. Lý thuyết về Ra quyết định chung (shared decision making)..................................... 38
1.2.3. Lý thuyết Quá trình tư duy (Platonov, 1977).............................................................. 41
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phi2
1.3. Khái quát đặc điểm địa bàn nghiên cứu .................................................................. 44
Chƣơng 2. Mô hình phục hồi chức năng tại Bệnh viện Tâm thần Ban ngày Mai
Hƣơng................................................................................................................................. 47
2.1. Khái quát đặc điểm của mô hình phục hồi chức năng ........................................... 47
2.1.1. Cơ sở khoa học của mô hình phục hồi chức năng ...................................................... 47
2.1.2. Những đặc điểm về cơ cấu hành chính và đội ngũ chuyên môn của mô hình phục hồi
chức năng.............................................................................................................................. 56
2.1.3. Những đặc điểm về kết cấu chương trình và các hoạt động chính trong mô hình phục
hồi chức năng........................................................................................................................ 58
2.2. Đặc điểm của bệnh nhân tâm thần tham gia mô hình phục hồi chức năng ......... 62
2.2.1. Số lượng bệnh nhân tham gia mô hình phục hồi chức năng....................................... 62
2.2.2. Cơ cấu bệnh nhân trong mô hình phục hồi chức năng................................................ 65
2.2.3. Tình trạng bệnh của bệnh nhân trong mô hình phục hồi chức năng........................... 68
2.2.4. Các nguồn tiếp cận mô hình phục hồi chức năng của bệnh nhân và người nhà bệnh
nhân....................................................................................................................................... 71
2.2.5. Những nhu cầu phục hồi chức năng đặc thù của bệnh nhân trong mô hình ............... 72
Chƣơng 3. Bệnh nhân tâm thần và quá trình ra quyết định trong mô hình phục hồi
chức năng tại Bệnh viện Tâm thần Ban ngày Mai Hƣơng............................................ 75
3.1. Sự tham gia của bệnh nhân trong các giai đoạn ra quyết định tại mô hình phục
hồi chức năng..................................................................................................................... 75
3.1.1. Giai đoạn 1 - Tiếp nhận và sàng lọc người bệnh ........................................................ 75
3.1.2. Giai đoạn 2 - Tham gia những hoạt động phục hồi chức năng đặc thù chuẩn bị cho
quá trình ra quyết định .......................................................................................................... 81
3.1.3. Giai đoạn 3 - Tham gia các hoạt động trải nghiệm về quá trình ra quyết định cụ thể 87
3.1.3.1. Bước 1 - Xác định và biểu đạt vấn đề.................................................................. 90
3.1.3.2. Bước 2 - Huy động tri thức, kinh nghiệm............................................................ 92
3.1.3.3. Bước 3 - Sàng lọc liên tưởng và hình thành giả thuyết ....................................... 94
3.1.3.4. Bước 4 - Kiểm tra giả thuyết ............................................................................... 95
3.1.3.5. Bước 5 - Giải quyết nhiệm vụ tư duy .................................................................. 97
3.2. Các bên liên quan trong quá trình ra quyết định của bệnh nhân tâm thần trong
mô hình phục hồi chức năng .......................................................................................... 101
3.2.1. Người bệnh tâm thần................................................................................................. 101
3.2.2. Gia đình người bệnh tâm thần................................................................................... 106
3.2.3. Cán bộ trong mô hình phục hồi chức năng............................................................... 109
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ................................................................................. 114
1. Kết luận........................................................................................................................ 1143
2. Khuyến nghị................................................................................................................. 116
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO....................................................................... 119
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phi4
DANH MỤC BẢNG BIỂU
Bảng 2.1. Theo dõi hoạt động phục hồi chức năng của bệnh nhân tâm thần trong
mô hình phục hồi chức năng sáng ngày 02/05/2013
59
Bảng 2.2. Số lượng bệnh nhân tham gia mô hình phục hồi chức năng trong nửa
đầu tháng 04/2013
64
Bảng 2.3. Cơ cấu tuổi và giới tính bệnh nhân trong mô hình phục hồi chức năng
ngày 02/05/2013
66
Bảng 2.4. Tỉ lệ nam – nữ ở bệnh nhân tham gia mô hình phục hồi chức năng
trong nửa đầu tháng 04/2013
67
Bảng 2.5. Theo dõi nhu cầu phục hồi chức năng của 25 bệnh nhân tâm thần
trong mô hình phục hồi chức năng ngày 02/05/2013
72
Bảng 3.1. Mô hình ra quyết định trị liệu của Charles (Puschner, 2010) 885
DANH MỤC HỘP
Hộp 2.1. Trích nội dung hoạt động tâm lý nhóm và kỹ năng tự lập 60
Hộp 2.2. Phân loại bệnh tâm thần trong Chương V-Rối loạn tâm thần và hành vi
(F00-F99) của ICD-10
68
Hộp 3.1. Lược trích “Thang đánh giá chung về hoạt động GAF” 77
Hộp 3.2. Trích nội dung hoạt động tâm lý nhóm 84
Hộp 3.3. Trích kết quả quan sát hoạt động phục hồi chức năng sáng 01/04/2013 85
Hộp 3.4. Kết quả quan sát hoạt động Tâm kịch liệu pháp sáng 01/04/2013 91
Hộp 3.5. Trích kết quả quan sát hoạt động Tâm kịch liệu pháp sáng 01/04/2013 94
Hộp 3.6. Trích thảo luận nhóm bệnh nhân, 05/04/2013 103
Hộp 3.7. Trích thảo luận nhóm bệnh nhân, 05/04/2013 106
Hộp 3.8. Trích thảo luận nhóm bệnh nhân, 05/04/2013 113
DANH MỤC SƠ ĐỒ
Sơ đồ 1. Mô hình giản lược về ra quyết định (điều chỉnh từ Wills) (Robert, 1997) 19
Sơ đồ 2. Các giai đoạn của tư duy (K.K.Platonov, 1977) 42
Sơ đồ 3. Mô hình chăm sóc sức khỏe tâm thần dựa vào cộng đồng được triển
khai tại Bệnh viện Ban ngày Mai Hương
50
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phi6
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Hiện nay, Việt Nam đang phải đối phó với nhiều vấn đề xã hội đa dạng và phức
tạp, trong đó, sức khỏe tâm thần đang trở thành một vấn đề nổi bật đòi hỏi sự quan tâm và
can thiệp từ các cấp chính quyền, các ngành nghề và sự nhận thức cũng như tham gia của
cộng đồng. “Số người bị rối nhiễu tâm trí ở Việt Nam ước tính khoảng 10% dân số, tương
đương 8,6 triệu người, trong đó đối tượng tâm thần nặng, người có hành vi nguy hiểm cho
gia đình, cộng đồng (đập phá tài sản, đánh người, đi lang thang) ước tính chiếm 2,5% số
người rối nhiễu tâm trí (tương đương 200 ngàn người). Phần lớn các gia đình có người
tâm thần đã nhiều lần đưa người tâm thần đến điều trị tại bệnh viện, rơi vào cảnh nghèo
đói nên để người tâm thần đi lang thang hay nhốt, xích tại gia đình; nhiều người bị rối
nhiễu tâm trí nhưng không được tư vấn, trị liệu tâm lý kịp thời nên trở thành mắc bệnh tâm
thần.” [2, tr. 10]
Do ảnh hưởng của bệnh tật, cùng với sự thiếu thốn trong các dịch vụ chăm sóc, hỗ
trợ chuyên biệt, người mắc các rối loạn tâm thần hiện nay phải đương đầu với nhiều nan
đề trong cuộc sống mà không tìm ra cách hiệu quả để đối phó và vượt qua. Người
bệnh tâm thần thường mắc những rối loạn vận động thần kinh khiến cho quá trình ra quyết
định trong cuộc sống, công việc của họ bị gián đoạn và hiệu quả không cao. Chính điều
này càng khiến cho người bệnh khó khăn trong hòa nhập xã hội. Không những vậy, sự
thiếu vắng của các dịch vụ Công tác xã hội trong chăm sóc và phục hồi chức năng cho
người tâm thần đã khiến cho tình trạng của họ ngày càng trầm trọng hơn.
Trước tình trạng đó, xã hội đang dành sự chú ý nhiều hơn tới vấn đề này. Công tác
hỗ trợ chăm sóc người bệnh tâm thần cũng được đề cao hơn trước. Tổ chức y tế thế giới đã
xác định sức khoẻ tâm thần là một ưu tiên toàn cầu. Ở khu vực Tây Thái Bình Dương, Tổ
chức y tế thế giới đang đề nghị chiến lược vùng này là dựa vào cộng đồng như một
phương pháp làm giảm gánh nặng của bệnh tâm thần, suy giảm chức năng tâm thần và
khuyến khích sức khoẻ tâm thần. Trong đó, WHO đã định hướng cho công tác chăm sóc
sức khỏe tâm thần nước ta cũng như khu vực một xu hướng tiến bộ trên thế giới là chăm7
sóc sức khỏe tâm thần dựa vào cộng đồng. Đặc biệt mô hình phục hồi chức năng theo hình
thức ban ngày là một đặc trưng của xu hướng này.
Chính phủ Việt Nam cũng đã nhận thức được tầm quan trọng của việc đổi mới
trong chiến lược chăm sóc sức khỏe tâm thần. Đề án “Trợ giúp xã hội và phục hồi chức
năng cho người tâm thần, người rối nhiễu tâm trí dựa vào cộng đồng giai đoạn 2011 –
2020” cũng đã chỉ ra rằng “cần đổi mới lĩnh vực chăm sóc sức khỏe tâm thần theo hướng
phát triển các dịch vụ Công tác xã hội, trợ giúp xã hội kết hợp với điều trị y tế để phục hồi
chức năng cho người khuyết tật dựa vào cộng đồng.” [2]
Phục hồi chức năng thông qua hình thức nhóm là một biện pháp khá phổ biến được
triển khai rộng rãi trên thế giới và hiện đang mở rộng tại Việt Nam. Nó giúp cho người
bệnh được rèn luyện các kĩ năng, hiểu biết để tái hòa nhập cộng đồng – mức độ hồi phục
cao nhất của bệnh nhân tâm thần. Tuy nhiên, ở nước ta vẫn còn ít đơn vị tham gia vào hoạt
động tổ chức nhóm phục hồi chức năng. Chủ yếu vẫn là các cán bộ y tế và các nhà tâm lý
học lâm sàng. Vai trò của nhân viên công tác xã hội được các cán bộ khác trong bệnh viện
đảm nhận. Điều đó có nghĩa, công tác xã hội chưa được coi là một nghề chuyên nghiệp
trong trong mô hình này.
Thực chất, trên thế giới, thực hành công tác xã hội trong bệnh viện, mà cụ thể là
trong mô hình phục hồi chức năng cho bệnh nhân tâm thần thuộc hình thức bệnh viện ban
ngày luôn coi trọng hàng đầu nguyên tắc, đồng thời cũng là cách thức thực hành “tăng
cường năng lực” cho bệnh nhân. Nguyên tắc này vốn được coi trọng và đảm bảo trong các
mô hình phục hồi chức năng ở các nước tiên tiến. Và một trong những thành tố chính của
tăng cường năng lực cho người bệnh chính là trao quyền cho bệnh nhân để họ được tham
gia ra quyết định trong những vấn đề liên quan đến chính mình. Những nguyên lý tiến bộ
trong y khoa thế giới hiện đều đã thừa nhận đây là một nguyên tắc thực hành hiệu quả, dựa
trên các mô hình chăm sóc tập trung vào thân chủ (client-centered care), lựa chọn của
thân chủ, và chăm sóc tự định hướng (self-directed care) cũng như các nguyên lý cơ bản
của đạo đức y học và pháp lý y khoa trên thế giới [33, tr. 1219].
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phi8
Tuy nhiên, tại Việt Nam, khái niệm tăng cường năng lực cho người bệnh tâm thần
vẫn chưa được cộng đồng và thậm chí nhiều nhà chuyên môn trong lĩnh vực trợ giúp nhận
thức đúng đắn. Những suy nghĩ kì thị người bệnh tâm thần là người vô dụng, không có khả
năng tự đưa ra những quyết định dù là nhỏ nhất liên quan đến cuộc sống của mình vẫn còn
phổ biến. Bởi vậy, để thúc đẩy quá trình ra quyết định nhằm tạo ra những ảnh hưởng tích
cực tới sự tiến bộ của người bệnh, hỗ trợ họ hòa nhập cộng đồng đúng nghĩa, chuẩn bị tâm
thế để họ tham gia vào các hoạt động đa dạng trong đời sống xã hội, các mô hình phục hồi
chức năng cần đến vai trò của nhân viên công tác xã hội. Đảm nhiệm nhiệm vụ này giúp
cho nhân viên công tác xã hội thực sự tham gia vào quá trình tăng cường năng lực cho
người bệnh một cách toàn diện và bền vững, đảm bảo quyền lợi và phát huy thế mạnh của
những thân chủ này.
Hiện nay, trong cả nước, chỉ duy nhất có một bệnh viện hoạt động theo hình thức
bệnh viện ban ngày với định hướng chăm sóc sức khỏe tâm thần mới của WHO - chăm sóc
sức khỏe tâm thần vì cộng đồng và dựa vào cộng đồng. Đó là bệnh viện ban ngày Mai
Hương, quận Hai Bà Trưng, Hà Nội. Các nhà tâm lý học tại bệnh viện này – cũng là người
đảm nhiệm một số vai trò của nhân viên công tác xã hội đã tạo ra một khác biệt lớn trong
trị liệu cho bệnh nhân tâm thần tại Việt Nam, nơi mà hầu hết cộng đồng cho rằng các bệnh
tâm thần là vô phương cứu chữa, không có hi vọng phục hồi và bệnh nhân tâm thần là
những người nguy hiểm với cộng đồng. Cùng với các cán bộ khác trong nhóm như bác sỹ,
y tá, điều dưỡng,…, nhà tâm lý học tại mô hình này đã tăng cường năng lực một cách rõ
ràng cho các bệnh nhân tâm thần bằng cách trao cho họ quyền quyết định ở các cấp độ
khác nhau.
Vì vậy, việc nghiên cứu đề tài này có ý nghĩa quan trọng nhằm giúp chúng ta xây
dựng nhận thức hệ thống và toàn diện trong đánh giá, khẳng định vị thế của quá trình ra
quyết định của người bệnh tâm thần trong mô hình phục hồi chức năng với tư cách một
cách thức tăng cường năng lực cho thân chủ, qua đó, xây dựng cách thức can thiệp giúp
người bệnh tâm thần tham gia tích cực hơn vào quá trình ra quyết định trong những vấn đề9
liên quan đến bản thân để họ hòa nhập đời sống xã hội tốt hơn, có một chất lượng cuộc
sống cao hơn.
2. Tổng quan vấn đề nghiên cứu
2.1. Những nghiên cứu trên thế giới
Cho đến nay, đã có nhiều nghiên cứu trên thế giới liên quan đến quyền và quá trình
ra quyết định của người bệnh trong y tế nói chung và trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe
tâm thần nói riêng được triển khai. Những nghiên cứu này thường được phân tích trên cơ
sở các lý thuyết về “tăng cường năng lực/empowerment” để làm rõ nguyên lý hành động
và cách thức thực hành hiệu quả với những thân chủ là bệnh nhân tâm thần. Với những
luận điểm vô cùng phong phú và đa dạng, để có thể khái quát được một bức tranh toàn
cảnh về những nghiên cứu quốc tế liên quan tới chủ đề “ra quyết định” và “tăng cường
năng lực” ở bệnh nhân tâm thần, chúng ta sẽ điểm qua những chủ đề lớn sau:
Những nghiên cứu về tăng cường năng lực trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe
tâm thần
Trong công tác xã hội, tăng cường năng lực vốn là nguyên tắc thực hành cơ bản và
có ý nghĩa lớn lao. Bởi lẽ nó liên quan trực tiếp đến tôn chỉ của ngành và những nền tảng
triết lý, đạo đức, trong đó con người được đặt vào trung tâm. Đề cao con người chính là
yếu tố trọng tâm của nguyên tắc thực hành “tăng cường năng lực”. Những nghiên cứu về
“tăng cường năng lực” cho các nhóm đối tượng yếu thế khác nhau rất phổ biến trên thế
giới, đặc biệt tại những nước phương Tây và Mỹ, nơi Công tác xã hội phát triển mạnh mẽ.
Nội dung nghiên cứu về quyền và quá trình ra quyết định của bệnh nhân tâm thần thường
được lồng ghép trong những nghiên cứu về “tăng cường năng lực/empowerment” nói
chung. Bên cạnh đó, những nghiên cứu về mô hình phục hồi chức năng cho bệnh nhân tâm
thần cũng rất phổ biến. Chăm sóc sức khỏe tâm thần vốn là một lĩnh vực quan trọng trong
thực hành Công tác xã hội tại các nước tiên tiến.
Rất nhiều tài liệu, nghiên cứu chuyên sâu đề cập tới vấn đề tăng cường năng lực
cho thân chủ yếu thế. Đặc biệt, những nhóm yếu thế điển hình thường được đề cập tới khi
nghiên cứu về tăng cường năng lực là nhóm phụ nữ (bị bạo hành,…), những gia đình đói
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phi10
nghèo, người khuyết tật, người đồng tính, người da màu… Trong lĩnh vực chăm sóc sức
khỏe tâm thần, tăng cường năng lực cũng thường xuyên được quan tâm và đề cao. “Hướng
dẫn về tăng cường năng lực trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe tâm thần” được Văn phòng
WHO tại khu vực Châu Âu đưa ra vào năm 2010 như một tuyên bố chính thức về nhân
quyền của người bệnh tâm thần cũng như một định hướng, hướng dẫn thực hành cho
những cán bộ làm việc trong lĩnh vực này để đảm bảo hiệu quả điều trị tốt nhất cho người
bệnh. Tài liệu này cung cấp một khung lý thuyết cơ bản cùng những khái niệm thông dụng
về tăng cường năng lực, đặc biệt trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe tâm thần. Đáng lưu ý là
trong cẩm nang này là sự ghi nhận một hệ thống những cơ sở pháp lý rõ ràng, đầy đủ của
tăng cường năng lực đối với bệnh nhân tâm thần, cụ thể, khái niệm “tăng cường năng lực”
là một khái niệm trọng tâm trong tầm nhìn tăng cường sức khỏe của WHO vốn được nhận
diện rõ ràng trong: (1) Tuyên bố Alma – Ata; (2) Hiến chương Ottawa về thúc đẩy sức
khỏe; (3) Là một trong sáu thông điệp cơ bản trong Chiến lược Châu Âu về Ngăn ngừa và
kiểm soát bệnh tật không lan truyền (mọi người nên được trao quyền để thúc đẩy sức khỏe
của họ tương tác hiệu quả với các dịch vụ sức khỏe và là một đối tác tích cực trong quản lý
bệnh tật); (4) Tuyên bố sức khỏe tâm thần tại Châu Âu; (5) Kế hoạch hành động trong sức
khỏe tâm thần tại Châu Âu; (6) Hiệp ước Châu Âu về sức khỏe tâm thần và phúc lợi. Cũng
trong cẩm nang này, khái niệm chung nhất về “tăng cường năng lực/empowerment” được
nhìn nhận là cần được thực hiện đồng thời tại cấp độ quần chúng và cá nhân và “tăng
cường năng lực là một quá trình xã hội tương tác trong chính các thành phần của nó
thông qua việc các cá nhân và nhóm đạt được hiểu biết tốt hơn và kiểm soát tốt hơn cuộc
sống của họ. Kết quả là, họ có thể thay đổi môi trường xã hội và chính trị mà họ sinh sống
để thúc đẩy hoàn cảnh sống liên quan đến sức khỏe của mình.” [49, tr.1]
Cùng bàn luận về các nguyên tắc và hướng dẫn thực hành theo cách tiếp cận tăng
cường năng lực cho thân chủ, nhóm tác giả thuộc đại học Utah, đứng đầu là Scott W.
Boyle đã đề cập đến nguyên tắc thực hành tăng cường năng lực cho thân chủ yếu thế trong
chương 9 của tác phẩm “Thực hành công tác xã hội trực tiếp/ Direct Practice in Social
Work” (2009). Chương 9 với tiêu đề “Tăng cường năng lực và thực hành dựa vào thế11
mạnh” đã đưa ra những hướng dẫn về cách thức thực hành tăng cường năng lực cho thân
chủ. Đó là những nguyên tắc cơ bản và cách thức chung nhất để tăng cường năng lực cho
thân chủ yếu thế. Đồng thời, cuốn sách này cũng đưa ra những trường hợp điển cứu sơ
lược về ứng dụng tăng cường năng lực cho những nhóm thân chủ đặc thù: phụ nữ, người
già cô đơn, những cá nhân có vấn đề về giới tính (lưỡng tính, đồng tính, chuyển giới,…),
người da màu. Với giới hạn của chương sách, những cách thức và nguyên tắc tăng cường
năng lực được đưa ra một cách tổng quát và tóm lược nhất.
Tương tự, giáo trình “Các kĩ thuật và hướng dẫn thực hành công tác xã hội/
Techniques and Guidelines for Social Work Practice” do Bradford W.Sheafor (Đại học
bang Colorado) và Charles R. Horejsi (Đại học Montana) biên soạn và xuất bản năm 2008
cũng đề cập đến tăng cường năng lực cho thân chủ dưới dạng những hướng dẫn sơ lược.
Nội dung của phần này được chia thành 9 mục nhỏ với những kiến thức cơ bản nhất về
tăng cường năng lực cho thân chủ yếu thế.
Khía cạnh tăng cường năng lực trong Công tác xã hội được đề cập rõ nét hơn thông
qua tác phẩm “Công tác xã hội – Một nghề nghiệp tăng cường năng lực/ Social Work – An
empowering profession” tái bản lần thứ 6 (2008) của Brenda DuBois và Karla Krogsrud
Miley. Tác phẩm này chủ yếu mô tả các khía cạnh của ngành nghề Công tác xã hội trong
mối quan hệ gắn kết chặt chẽ với nguyên tắc thực hành tăng cường năng lực. Đồng thời,
biểu hiện của thực hành tăng cường năng lực được mô tả trong một số chương về Công tác
xã hội trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe, hay Công tác xã hội trong lĩnh vực chăm sóc sức
khỏe tâm thần. Tuy vậy, chủ yếu các chương này khái quát vai trò của nhân viên công tác
xã hội ở các cấp độ khác nhau từ vi mô tới vĩ mô, và trong từng nhóm bệnh khác nhau.
Quá trình ra quyết định trong thực hành trực tiếp vẫn chưa được đề cập tới.
Đặc biệt, một nghiên cứu tiêu biểu hướng dẫn cách thức thực hành tăng cường năng
lực bài bản và hệ thống với bệnh nhân tâm thần của TS. Donald M. Linhorst. TS. Donald
M. Linhorst là một trong những nhà công tác xã hội nghiên cứu sâu về tăng cường năng
lực cho bệnh nhân tâm thần. Tác phẩm “Tăng cường năng lực cho những người mắc bệnh
tâm thần nặng/ Empowering people with severe mental inllness” của ông xuất bản năm
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phi12
2005 được coi là cuốn sách đầu tiên cung cấp cách tiếp cận bài bản từng bước để tăng
cường năng lực cho những khách hàng có vấn đề về sức khỏe tâm thần. Tác phẩm này
được coi như một giáo trình bởi nó được đánh giá là một sự hướng dẫn tốt để tăng cường
năng lực cho những người mắc bệnh tâm thần nặng. Tiến sĩ Kraig J. Knudsen đã nhận xét
rằng “Hiện nay, khi mà phục hồi khỏi bệnh tâm thần đã trở thành một thực tế với nhiều
người thì lĩnh vực sức khỏe tâm thần vẫn chưa có một cách hiểu về phục hồi và chưa có
những công cụ cần thiết để hỗ trợ những người mắc bệnh tâm thần nặng trong cuộc hành
trình của họ… Sách của Donald Linhorst thì khác.” Thực tế, hiện nay, Donald Linhorst là
nhà nghiên cứu nổi bật nhất về lĩnh vực thực hành công tác xã hội trong chăm sóc sức
khỏe tâm thần, đặc biệt thông qua cách thức tăng cường năng lực cho người bệnh. Tuy
nhiên, tác phẩm của ông thường mang tính chất của sách giáo trình hướng dẫn thực hành
với những chỉ dẫn, các cách áp dụng tăng cường năng lực vào thực tiễn. Cũng
trong tác phẩm này, quá trình quyết định của bệnh nhân tâm thần được đề cao và coi là
một trong những bước/cách thức quan trọng nhất trong tăng cường năng lực và hỗ trợ bệnh
nhân hòa nhập cộng đồng hiệu quả.
Một tác phẩm nữa đề cập tới biện pháp cụ thể dựa trên cách tiếp cận thực hành tăng
cường năng lực để hỗ trợ bệnh nhân tâm thần là bài báo khoa học “Giáo dục hỗ trợ với tư
cách một cách can thiệp tăng cường năng lực cho bệnh nhân tâm thần/ Supported
education as an empowerment intervention for people with mental illness” của tác giả
Chyrell D. Bellamy và Carol T. Mowbray của Đại học Michigan xuất bản năm 1998 là
một trong những nghiên cứu sớm nhất của lĩnh vực này. Nghiên cứu này thực chất là sự
lượng giá một chương trình giáo dục hỗ trợ đặc biệt cho bệnh nhân tâm thần. Chương trình
giáo dục hỗ trợ này có một phần tương đồng với mô hình phục hồi chức năng hiện nay.
Trong đó, yếu tố tăng cường năng lực được phân tích thể hiện chủ yếu ở quá trình, kết quả
chứ không đề cập cụ thể như một phương pháp, cách thức can thiệp như tác phẩm của
Linhorst. Nó nhấn mạnh rằng giáo dục hỗ trợ chính là cách tăng cường năng lực gián tiếp
cho bệnh nhân tâm thần. Bản thân tác phẩm cũng chỉ ra rằng chương trình giáo dục hỗ trợ
này không đặt trọng tâm chính vào việc tăng cường năng lực cho bệnh nhân mà nó chỉ là13
một khía cạnh của chương trình. Nói vậy tức là, dù với tên gọi này, tác phẩm chủ yếu
hướng tới lượng giá hiệu quả chương trình.
Bên cạnh những tài liệu mang tính chất định hướng, hướng dẫn thực hành theo
cách tiếp cận tăng cường năng lực, những đánh giá về hiệu quả cách tiếp cận này cũng
được quan tâm. Hai tác giả Laurie Ahern & Daniel Fisher với báo cáo “Hỗ trợ cá nhân
trong cộng đồng/Personal Assistance in Community Existence” (1999) với tư cách Trung
tâm tăng cường năng lực Quốc gia Hoa Kỳ (National Empowerment Center). Báo cáo này
đã khẳng định mạnh mẽ vai trò của tăng cường năng lực với người bệnh tâm thần mà trong
đó, sự tham gia của họ vào quá trình ra quyết định trong mô hình phục hồi chức năng có
những ảnh hưởng tích cực. Tác giả cũng khẳng định, nhờ những hoạt động tăng cường
năng lực đúng đắn, người bệnh hoàn toàn có thể kiểm soát được bệnh tật và tái hòa nhập
cộng đồng. Tuy vậy, tác phẩm chủ yếu đề cập đến tầm quan trọng của tăng cường năng lực
cho người bệnh và các triết lý, nguyên lý tăng cường năng lực hơn là mô tả chi tiết quá
trình với các bước cụ thể.
Trong hội thảo về chăm sóc sức khỏe tâm thần của Tổ chức Y tế thế giới năm 2006,
một báo cáo tổng kết của hội thảo đưa ra cũng rất đáng chú ý. Đó là báo cáo “Tăng cường
năng lực cho những khách hàng có vấn đề về sức khỏe tâm thần/ Empowerment of clients
with mental health problems”. Báo cáo này đã tổng kết sơ lược về tình hình chăm sóc sức
khỏe tâm thần trên thế giới, mà điển hình là tại các quốc gia Bỉ, Estonia, Na Uy, Thổ Nhĩ
Kì. Ngoài ra, một phần quan trọng của báo cáo là tổng kết về các mô hình chăm sóc sức
khỏe tâm thần ở những nước kể trên. Trong đó, báo cáo nhấn mạnh đến mô hình chăm sóc
sức khỏe tâm thần đổi mới, nhấn mạnh yếu tố tăng cường năng lực. Tuy nhiên, báo cáo
chủ yếu sử dụng thống kê định lượng để phân tích những mô hình này. Yếu tố tăng cường
năng lực được đề cập dưới dạng tổng quát, chủ yếu qua vai trò mong đợi của các cán bộ y
tế tham gia mô hình.
Nhìn chung, những tài liệu chính thống trên đều được công nhận và ứng dụng ở rất
nhiều quốc gia trên thế giới như Mỹ, Nhật, Anh, Hồng Kông,… Hầu hết trong những tác
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phi14
phẩm này, tăng cường năng lực thường đưa ra những khái quát chung nhất trong định
hướng thực hành với những thân chủ yếu thế điển hình.
● Ra quyết định ở bệnh nhân trong hệ thống chăm sóc sức khỏe tâm thần
Bàn luận về quyền và quá trình ra quyết định ở bệnh nhân tâm thần theo cách tiếp
cận tăng cường năng lực thường được biết đến trong các nghiên cứu cũng như các sổ tay,
tài liệu hướng dẫn thực hành với người bệnh với tên gọi “ra quyết định chung/ shared
decision making”. Ra quyết định chung là chủ đề cho rất nhiều nghiên cứu ở các khía cạnh
cụ thể khác nhau, nhưng nhìn chung phản ánh một nguyên tắc thực hành mang tính cải
cách trong lĩnh vực y tế, phát huy tối đa nhân quyền và đảm bảo tối ưu cho hiệu quả can
thiệp với người bệnh. Một điểm chung dễ nhận thấy ở những công trình nghiên cứu về “ra
quyết định chung” là sự đồng thuận và thống nhất trong quan điểm, nhìn nhận của các tác
giả về bản chất của nó, từ khái niệm, hiệu quả và quá trình. Tuy nhiên, mỗi tác giả lại tiếp
cận dưới một góc nhìn khác nhau, tập trung vào một trọng tâm khác nhau của hoạt động
này. Những quan điểm đa dạng và phong phú đó đã góp phần làm phong phú thêm hệ
thống lý thuyết chung về “ra quyết định chung”, đặc biệt trong lĩnh vực sức khỏe tâm thần.
Nhìn chung, trong hệ thống lý thuyết về “ra quyết định chung” trong lĩnh vực chăm
sóc sức khỏe tâm thần, mỗi tác giả/nhóm tác giả đã tập trung vào một chiều cạnh để phân
tích, làm rõ về nó. Những yếu tố được quan tâm, nghiên cứu và bổ trợ lẫn nhau gồm có:
Cơ sở khoa học của ra quyết định chung
Những khái niệm cơ bản và biểu hiện của ra quyết định chung
Hiệu quả của việc áp dụng ra quyết định chung trong trị liệu lâm sàng đối
với người bệnh và quá trình trị liệu
Những yêu cầu cơ bản trong cơ sở thực hành và với điều kiện của người
bệnh để tiến hành ra quyết định chung
Những chủ đề chính mà người bệnh quan tâm trong quá trình ra quyết định
chung
Các mô hình/khung lý thuyết/quá trình ra quyết định chung
Gói hỗ trợ ra quyết định dành cho người bệnh tâm thần
Đánh giá của bệnh nhân khi bắt đầu tham gia mô hình Phục hồi chức năng
- H: Tại sao anh biết đến và quyết định đến với mô hình phục hồi chức năng?
- Đ: Là gia đình tui đề nghị và tui đi theo thôi.
- H: Ban đầu anh có cảm nhận gì về mô hình?
- Đ: Mới đầu tui cũng chưa có cảm nhận gì.
- H: Khi mới tham gia mô hình, anh có được tư vấn, hỗ trợ gì từ phía bệnh viện không?
- Đ: Ban đầu cán bộ bệnh viện chỉ nói là lên tầng 3 để nghe nhạc và sinh hoạt nên tui lên
thôi.
- H: Khi tham gia mô hình, anh có được cung cấp thông tin liên quan đến bản thân mình
như tình trạng bệnh, cách điều trị, tự chăm sóc, mục đích, những nội dung cơ bản của
chương trình phục hồi chức năng… không?
- Đ: Có đấy, lúc mới đầu có bác sỹ tới nói với tui là bị nhẹ thôi, chủ yếu là thiếu oxy lên
não.
Tìm hiểu những trải nghiệm quá trình ra quyết định trong mô hình phục hồi
chức năng của ngƣời bệnh
- H: Anh có được hướng dẫn thiết lập các mục tiêu cho sự thay đổi của bản thân theo
từng giai đoạn không?
- Đ: Không, không thấy ai nói gì cả.
- H: Trong chủ đề và nội dung các hoạt động, có thường xuyên xuất hiện những tình
huống thường gặp mà đòi hỏi bản thân phải đưa ra các quyết định không (như xin việc,
đến thăm nhà bạn, đi họp lớp,…)?
- Đ: Ở đây chủ yếu là tập phản xạ nhanh như chơi các trò chơi còn những hoạt động đòi
hỏi bản thân phải đưa ra các quyết định thì chưa thấy rõ, vì tui chưa gặp những tình
huống đó.
- H: Anh có thường tập tâm kịch trong mô hình không? Khi tham gia tập kịch, ai là
người chọn chủ đề, xây dựng tình huống?
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phi136
- Đ: tui nghĩ là cũng có ích vì tâm kịch khiến cho bệnh nhân cảm thông với nhân vật,
rồi tưởng tượng ra các tình huống. Nhìn chung thì chủ đề do các cán bộ đưa ra, bệnh
nhân thì đóng để tự giải quyết những tình huống đó.
- H: Khi thảo luận nhóm, có những vấn đề cần đưa ra quyết định, cán bộ bệnh viện có
gợi ý các phương án và cùng thảo luận không? Việc thảo luận để lựa chọn phương án
cuối cùng trong nhóm diễn ra như thế nào?
- Đ: Thường là cán bộ có thể đưa ra các gợi ý cho nhóm để nhóm trả lời. Như chúng tôi
ở đây, khi sinh hoạt, có thể có quyết định đóng góp bằng một bài hát chẳng hạn, thì
thường chờ người khác thúc đẩy, động viên bằng cách họ đề xuất mình, gọi tên mình
thì mới làm.
- H: Ngoài thời gian tham gia trong mô hình thì trong cuộc sống thường ngày, khi có
những vấn đề cần đưa ra quyết định thì anh thường làm như thế nào? (Tự đưa ra quyết
định cho mình hay nhờ ai giúp đỡ? Quá trình ra quyết định này như thế nào?)
- Đ: Trong cuộc sống thường ngày, có những việc cá nhân như cắt tóc, vệ sinh cá
nhân,… thì tui tự quyết định được. Chẳng hạn như là quyết định xem đặt đồng hồ báo
thức sáng mai mấy giờ dậy chẳng hạn,… Tự quyết định được đã là tiến bộ so với trước
rồi. Còn những vấn đề lớn, ngoài tầm kiểm soát thì thường là người khác, chủ yếu là
giáo dục quyết định thay cho thì ổn hơn. Chẳng hạn với cá nhân tôi, việc chọn trường
là do người quen giới thiệu, chọn ngành thì tui tự chọn và tui hài lòng với lựa chọn của
mình, còn chọn bạn thì phần nhiều do hoàn cảnh đưa đẩy. Trong cuộc sống, mỗi khi
cần đưa ra quyết định, tui thu thập thông tin rồi hỏi kế hoạch người khác, sau đó đề ra
các phương án với họ để phối hợp. Bản thân tui thích có một số việc mình tự quyết
định, một số khác do người khác quyết định. Những việc tui thích mình tự quyết định
như là sắp xếp kế hoạch đi lại, đi học,… Còn việc thích có người khác quyết định thay
cho như là đi chơi thì đi đâu, làm gì,…
Tự lƣợng giá của ngƣời bệnh về mô hình
- H: Khi tham gia mô hình, anh có cảm giác thoải mái và được tôn trọng không? Thái độ
của các cán bộ bệnh viện như thế nào?
- Đ: Có, tui thấy rất tốt.
- H: Anh thích hoạt động nào nhất? Tại sao?
- Đ: tui thấy thoải mái, không bị ép buộc. tui thích khí công Phật gia vì tập thở bụng có
thể điều hòa hơi thở tốt, an toàn hơn tập thiền.
- H: Anh có thích hình thức nhóm không? Anh nhận thấy hình thức nhóm này giúp ích
gì cho bản thân?137
- Đ: tui chưa tham gia nhiều hoạt động nhóm nhưng không thích lắm, thích họat động
cá nhân hơn. tui không thích sự phối hợp giữa quá nhiều người. Trong quân đội, ý chí
một người áp đặt cho nhiều người nên chỉ có một người quyết định. Nhưng hình thức
nhóm thì giúp mình kiềm chế và phối hợp với người khác.
- H: Đến nay anh cảm giác bản thân tiến bộ như thế nào? Anh có cảm giác các hoạt
động trong mô hình giúp ích gì cho mình? Có rèn luyện trí nhớ, sự tưởng tượng, liên
tưởng, ngôn ngữ và tư duy cho bản thân không? Có vận dụng được trong đời sống
hàng ngày không? Nếu có vận dụng như thế nào?
- Đ: tui chấp nhận việc không hoàn thành kế hoạch như dự định tốt hơn. Ở đây có nhiều
hoạt động giúp phát triển trí nhớ, tư duy và ngôn ngữ, đôi khi là tưởng tượng. Những
hoạt động này có thể vận dụng được trong cuộc sống hàng ngày, như là các đĩa thiền
chẳng hạn. tui có xin sao các đĩa thiền về nhà tập thêm, rồi còn sao ra giúp những
người khác học cùng nữa.
- H: Trước khi điều trị ở đây, anh đã từng điều trị ở nơi khác chưa? Anh thấy sự khác
biệt giữa những nơi này là gì?
- Đ: Đây là nơi đầu tiên tui điều trị.
- H: Anh có tự tin vào sự hòa nhập của bản thân khi rời khỏi mô hình và trờ lại gia đình,
cộng đồng không?
- Đ: tui không tự tin lắm vì vẫn ít nói, không năng nổ, còn trầm lắng. Hiện giờ tui vẫn
chưa có kế hoạch gì để thay đổi điều này.
- H: Anh có mong muốn gì trong thay đổi thiết kế nội dung hoạt động của mô hình
không?
- Đ: tui nghĩ là nên mở rộng không gian phòng vì ở đây chật hẹp quá.
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phi138
-
PVS:
NGƢỜI NHÀ
BỆNH NHÂN
Số: 03
Thời gian:
03/04/2013
Thông tin của
ngƣời nhà
bệnh nhân
Quan hệ với bệnh nhân: Mẹ
Tuổi: 52 Giới tính: Nữ
Nghề nghiệp: Nội trợ
Thông tin của
bệnh nhân
Họ và tên bệnh nhân: V.T.T.
Tuổi: 25 Giới tính: Nam
Loại bệnh của bệnh nhân: Chưa hội chẩn
Bệnh nhân đã tham gia mô hình PHCN được: Hơn 01
tháng (tính từ 25/02/2013)
Tìm hiểu và đánh giá cảm nhận của ngƣời nhà bệnh nhân khi bệnh nhân bắt đầu
tham gia mô hình Phục hồi chức năng
- H: Ai là người phát hiện ra vấn đề của bệnh nhân và đưa bệnh nhân tới bệnh viện khám
chữa ạ?
- Đ: tui là người phát hiện ra bệnh của nó. Họ hàng tui giới thiệu tui đưa nó đến đây.
- H: Ai quyết định để bệnh nhân tham gia vào mô hình phục hồi chức năng ạ?
- Đ: Cách đây 6 năm, tui đưa nó đến, nó thấy biển bệnh viện tâm thần thì bỏ về ngay.
Sau đó nó từ chối đi khám tiếp. Nó toàn bảo “Con có bệnh đâu mà đi”, “Đấy là bệnh
viện cho người điên, con không vào đấy”,… Năm nào cô cũng thử đưa nó đi nhưng nó
đều chối và bỏ về. Nó bảo không không có bệnh. Mãi sau đó, tui ốm nặng, lúc đó tôi
ngồi khóc, vì lo cho nó sau này tui mà chẳng may chết đi, không ai lo cho nó, không ai
chăm sóc nó. Bố nó tệ lắm, ông ấy không quan tâm gì tới nó, không thèm để ý, chăm
sóc gì nó từ lúc nó bị bệnh, ông ấy coi như nó không phải con mình, ông ấy chửi nó
ngu, chửi nó điên,… Nhỡ tui mà chết, thì nó chỉ có một mình. tui cứ khóc suốt. Nó
thấy thế thì đồng ý đến bệnh viện với tôi, dù nó vẫn nói nó không bị bệnh.
- H: Ban đầu người bệnh phản ứng ra sao ạ?
- Đ: Lúc đến bác sỹ bảo nó lên phòng phục hồi chức năng thì nó lên, lên thử xong nó
thích, và muốn đi tiếp. Bây giờ nó thích lắm, kể cả ốm nó cũng đòi đi. Chứ trước là nó
không bao giờ chịu đi gặp bác sỹ tâm lý đâu.
- H: Khi bắt đầu tham gia mô hình, cả bệnh nhân và người nhà có được cung cấp thông
tin liên quan đến bản thân người bệnh như tình trạng bệnh, cách điều trị, tự chăm sóc,
mục đích, nội dung của chương trình Phục hồi chức năng không?139
- Đ: Cũng chưa. Hôm rồi thì tui có được đến buổi tập huấn cho người nhà bệnh nhân.
Theo các bạn sỹ phân tích thì nó mắc dạng thứ ba của rối loạn cảm xúc, đấy là nhận
thức của tui thôi chứ cũng chưa biết nó là rối loạn gì. tui được hướng dẫn là bệnh này
của nó là bệnh mãn tính, không khỏi hẳn được đâu nhưng dùng thuốc đều là ổn định
nên nhà tui vẫn lấy thuốc đều dù mưa nắng.
Tìm hiểu nhƣng trải nghiệm của bệnh nhân về quá trình ra quyết định trong mô
hình qua đánh giá của gia đình
- H: Bệnh nhân và người nhà có được hướng dẫn thiết lập các mục tiêu cho sự thay đổi
của bản thân người bệnh theo từng giai đoạn khi tham gia mô hình không ạ?
- Đ: Chưa có hướng dẫn gì đâu. Chúng tui mới biết bên này thì lên thôi. tui chuẩn bị
nghỉ việc làm giúp việc để dành thời gian chăm sóc nó. Bố nó vô trách nhiệm, không
quan tâm gì nó, chán lắm nên tui phải quan tâm nó đến khi nó ổn định rồi thì tui mới
yên tâm để nó tự đến.
- H: Gia đình có được cán bộ bệnh viện hướng dẫn hỗ trợ bệnh nhân trong các hoạt động
rèn luyện ngôn ngữ, tư duy, tưởng tượng,… tại nhà không?
- Đ: Chúng tui có được hướng dẫn đấy, cô H hướng dẫn để bệnh nhân tự tập tại nhà. Tôi
mua băng thể dục, khí công cho nó tự tập ở nhà. Muốn nó tập thì tui phải tập rồi rủ nó
tập cùng thì nó mới chịu tập ở nhà đấy.
- H: Gia đình có thường xuyên nhận được sự tư vấn, hỗ trợ từ các cán bộ bệnh viện khi
có những thắc mắc trong chăm sóc và hỗ trợ bệnh nhân không?
- Đ: Có chứ. tui được hướng dẫn theo dõi nó tại nhà, cứ thấy nó có biểu hiện gì khác
thường là tui gặp bác sỹ phản ánh luôn để bác sỹ điều chỉnh thuốc. Ví dụ nó đang ăn
ngủ bình thường mà tối mất ngủ, bỏ ăn là tui báo ngay, thế là có chỉnh thuốc luôn. Có
hôm bác sỹ thấy nó ngồi cười một mình thì bác sỹ gọi nó xuống kiểm tra và chỉnh
thuốc ngay. Cũng đã chỉnh thuốc 2-3 lần rồi đấy. Trước đây không bao giờ tui đưa
được nó đi viện, ai xui đi đây xem, làm lễ gì tui cũng đi, tui đi suốt, họ toàn bảo có
vong theo, làm lễ đủ kiểu nhưng không ăn thua, toàn là vớ vẩn hết, tốn không biết bao
nhiêu tiền bạc, thời gian. Dân mình toàn nghĩ có bệnh thì vái tứ phương mà. tui chỉ
mong con mình khỏi bệnh, mà lúc đấy hoang mang quá, chả biết gì, ai bảo đến đâu
cũng thử. Toàn thứ mê tín dị đoan. Chỉ có thuốc thôi, thuốc mới đỡ được. Từ lúc đến
đây khám nó mới đỡ được thế này đấy. Nghĩ lại, trước mình ngu muội thật.
- H: Bệnh nhân có thường xuyên trao đổi, chia sẻ với gia đình về những vấn đề, khó
khăn và nhu cầu của mình không? Gia đình phản ứng như thế nào? Gia đình có thông
báo tới cán bộ bệnh viện không? Có nhận được trợ giúp không?
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phi140
- Đ: Không có đâu. tui có hỏi nhưng nó chả nói. Nó ít nói lắm, tui ở nhà toàn hỏi
chuyện nó mà nó cũng có nói năng gì đâu.
- H: Trong cuộc sống thường ngày, khi có những vấn đề cần đưa ra quyết định thì
thường bệnh nhân phản ứng như thế nào? (Bệnh nhận tự ra quyết định hay nhờ đến sự
giúp đỡ của những người khác? Là những ai?)
- Đ: Chủ yếu là tui ra quyết định cho nó. Nếu đi đâu chơi, thăm họ hàng nào thì tui cho
nó chọn. Nó cũng chọn đấy. Hôm thì nó nói muốn đến nhà bác chơi, lúc nó bảo muốn
sang nhà chú,… Còn chọn quần áo thì nó đòi tự chọn hết, ít nghe người khác lắm, chỉ
thích theo ý mình thôi dù tui nói gì nó cũng không chịu nghe đâu. Nhìn nó đấy, mùa
hè thì nó mặc áo len, mùa đông nó mặc áo ba lỗ. Nó không biết lạnh hay sao ấy. Mùa
đông có hôm lạnh thế mà nó cứ mỗi áo ba lỗ nó chạy ra đường, bảo thế nào nó cũng
dứt khoát không mặc thêm áo, nó bảo nó nóng. Mùa này thì rõ nóng lại mặc áo dài tay
với áo len, bảo nóng lắm cởi bớt ra lại kêu lạnh, không chịu thay. Đến đây, cô H nói
mãi nó mới thay đấy. Nói chung việc ra quyết định những chuyện của nó, bình thường
tui gợi ý cho nó, nếu nó cứ khăng khăng thế thì tui cũng cố lái đi nhưng nó không chịu
thì mình cũng thôi. Nó là người bệnh mà, bệnh này là ương ngạch lắm, cãi nhau với nó
là không được đâu, phải kiên nhẫn, phải nắn dần dần, chứ bác bỏ ý nó là nó cáu ngay.
- H: Gia đình có được cán bộ bệnh viện hướng dẫn hỗ trợ bệnh nhân tập và tự đưa ra
một số quyết định trong những tình huống cụ thể có liên quan đến bản thân người bệnh
không? (Trong những tình huống cần đưa ra quyết định, người nhà có cùng thảo luận
và chỉ ra các phương án và cùng thảo luận với người bệnh không?)
- Đ: Cũng chưa đâu, nó cũng mới tập ở đây thôi, chưa lâu lắm. À nhưng mà ở đây họ có
hướng dẫn nó chọn quần áo theo mùa, gợi ý cạo râu. Nhìn nó bây giờ ấy, ngày trước
tui bảo nó thay quần áo đúng mùa, nó không chịu đâu, cứ dứt khoát theo ý mình. Từ
hồi vào đây, cô H với các bạn sỹ ở đây tư vấn cho nó nên mặc đúng mùa, mùa này
nóng rồi thì thay áo len, áo dài tay, mặc áo phông cộc tay cho mát mẻ, thoát nhiệt. Rồi
còn gợi ý nó cạo râu cho sạch sẽ. Các cô ấy nói là nó nghe đấy, nó chịu chỉnh trang lại
trang phục, tóc tai rồi, nhìn khá hơn hẳn.
Tự lƣợng giá
- H: Gia đình nhận thấy bệnh nhân có cảm giác thích và thoải mái khi tham gia mô hình
Phục hồi chức năng theo nhóm không? Bệnh nhân có chia sẻ thích hoạt động nào nhất?
Tại sao?
- Đ: Có chứ, chắc nó thích lắm đấy. Lúc đông sinh viên thực tập ở đây, vui lắm, nhiều
hoạt động, nó thích lắm, đỡ rụt rè hẳn. Ở nhà nó toàn suy nghĩ linh tinh, không chơi
Do Drive thay đổi chính sách, nên một số link cũ yêu cầu duyệt download. các bạn chỉ cần làm theo hướng dẫn.
Password giải nén nếu cần: ket-noi.com | Bấm trực tiếp vào Link để tải:
You must be registered for see links
Last edited by a moderator: