1. Lý do chọn đề tài 1
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề 2
3. Nhiệm vụ nghiên cứu và phạm vi đề tài 7
4. Nguồn tư liệu và phương pháp nghiên cứu 8
5. Đóng góp của đề tài 8
6. Bố cục của đề tài 9
NỘI DUNG
CHƯƠNG 1: QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA CÁC TỔ CHỨC ĐỘC QUYỀN NHẬT BẢN (ZAIBATSU) TỪ CUỐI THẾ KỶ XIX ĐẾN NỬA ĐẦU THẾ KỶ XX 10
1.1. Nhận thức chung về Zaibatsu 10
1.1.1. Khái niệm Zaibatsu 10
1.1.2. Cơ cấu tổ chức của Zaibatsu 13
1.2. Cơ sở hình thành của các Zaibatsu 14
1.2.1. Sự phát triển của các tổ chức kinh doanh dưới thời Tokugawa 14
1.2.2. Những chính sách cải cách kinh tế dưới thời Minh Trị Duy Tân 19
1.2.3. Truyền thống văn hóa, cách thức quản lý của người Nhật Bản 23
1.2.4. Sự hình thành của những tư tưởng kinh doanh mới 27
1.3. Hoạt động của các Zaibatsu Nhật Bản 29
1.3.1. Bốn Zaibatsu lớn thời kỳ đầu 30
1.3.2. Các Zaibatsu mới xuất hiện 36
1.3.3. Sự giải thể của các Zaibatsu 40
CHƯƠNG 2: VAI TRÒ CỦA CÁC TỔ CHỨC ĐỘC QUYỀN (ZAIBATSU) ĐỐI VỚI LỊCH SỬ NHẬT BẢN 49
2.1. Đối với nền kinh tế Nhật Bản 49
2.1.1. Thúc đẩy sự phát triển kinh tế Tư bản chủ nghĩa 49
2.1.2. Hình thành nên các tổ chức lũng đoạn 54
2.1.3. Tạo nên thể thức, cấu trúc quản lý kinh doanh riêng 60
2.1.4. Tác động của sự giải thể Zaibatsu 64
2.2. Đối với nền chính trị Nhật Bản 65
2.2.1. Mối quan hệ chặt chẽ giữa Zaibatsu và chính phủ 65
2.2.2. Zaibatsu góp phần thiết lập nhà nước quân phiệt Nhật Bản 72
2.3. Đối với nền quân sự Nhật Bản 75
2.3.1. Tạo cơ sở cho sự xâm nhập và cai trị của Nhật Bản vào các quốc gia khác 75
2.3.2. Góp phần tạo nên sức mạnh quân sự cho nước Nhật trong các cuộc chiến tranh 78
2.4. Tác động của Zaibatsu đối với xã hội 83
2.5. Một số nhận xét về Zaibatsu 85
2.5.1. Những hạn chế của Zaibatsu 85
2.5.2. Một vài so sánh giữa Zaibatsu với các hình thức tổ chức độc quyền khác 90
KẾT LUẬN 100
TÀI LIỆU THAM KHẢO 106
PHỤ LỤC
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Sự tiệm tiến của Chủ nghĩa tư bản sang giai đoạn Chủ nghĩa đế quốc gắn liền với việc hình thành các tổ chức độc quyền. Lịch sử phát triển Chủ nghĩa tư bản chứng kiến sự tồn tại của các hình thức độc quyền: syndicat, cartel, trust, zaibatsu… Các hình thức độc quyền này lũng đoạn nền kinh tế quốc gia, rồi sau đó mở rộng ra khu vực và bành trướng khắp thế giới, cuốn thế giới vào vòng xoáy phát triển của Chủ nghĩa tư bản. Vấn đề đặt ra ở đây là, các hình thức tổ chức độc quyền là phạm trù mang tính lịch sử (tức sự phát sinh, hình thành, phát triển trên cơ sở kế thừa của những hình thức tổ chức kinh doanh truyền thống), hay chỉ đơn thuần là sản phẩm của thời đại (tức sự phát sinh, hình thành, phát triển là kết quả trực tiếp của sự phát triển kinh tế đương thời)?
Lịch sử luôn chứa đựng, dung hòa những khác biệt. Chủ nghĩa tư bản áp dụng trong từng quốc gia trên thế giới là khác nhau, do đó, sự hình thành và phát triển của từng hình thức tổ chức tư bản lũng đoạn cũng khác nhau. Xét trong trường hợp Nhật Bản - một quốc gia tư bản phương Đông, có sự tồn tại, giao thoa của “công nghệ phương Tây, tinh thần phương Đông” đã làm nên một Chủ nghĩa tư bản với những đặc trưng riêng. Chủ nghĩa tư bản ở Nhật Bản đóng góp vào sự phát triển của Chủ nghĩa tư bản thế giới một hình thức quan trọng là các tổ chức độc quyền mang màu sắc Nhật Bản: Zaibatsu. Zaibatsu là tổ chức kinh tế mang tính độc quyền, lũng đoạn thị trường Nhật Bản thời kỳ cận - hiện đại, và có những tác động to lớn đối với sự phát triển của nước Nhật trong thời kỳ này.
Với vị trí đặc biệt cùng những đóng góp quan trọng của Zaibatsu đối với tiến trình phát triển của lịch sử Nhật Bản, chúng tui mạnh dạn chọn đề tài: “Vai trò của các tổ chức độc quyền (Zaibatsu) đối với lịch sử Nhật Bản từ cuối thế kỷ XIX đến nửa đầu thế kỷ XX” làm đề tài cho luận văn tốt nghiệp của mình. Việc nghiên cứu vấn đề này có ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn nhất định.
