Hầu hết, các loại thực phẩm có vị cay như: ớt, gừng, tỏi, tiêu có chứa capsaicin, các chất dầu thơm thực vật hay giàu chất kiềm có tác dụng kích thích vị giác, làm tăng cảm giác ngon miệng trong mỗi bữa ăn.
Các dây thần kinh ở mặt lưỡi đặc biệt “nhạy cảm” với gia vị cay. Ngay sau khi bị kích thích, các tín hiệu cảm giác được truyền lên não bộ. Quá trình tiết nước bọt trong khoang miệng và các men tiêu hoá trong dạ dày sẽ nhanh hơn và việc tiêu hoá thức ăn cũng trở nên dễ dàng hơn.
Theo Đông y, loại thực phẩm này có tính nóng, có tác dụng tốt trong việc ngừa gió lạnh, tăng cường tuần hoàn máu và nâng cao nhiệt độ cơ thể khi trời lạnh.
Các thực phẩm cay còn chứa nhiều vitamin A, C, các chất kháng sinh thực vật alicin giúp chống lại các vi rút gây bệnh, tăng cường sức đề kháng, ngăn ngừa cảm cúm. Tinh dầu từ gừng, tỏi có công dụng sát trùng, diệt khuẩn, chống viêm nhiễm nhờ chứa glucogen.
Ngoài ra, các loại thực phẩm cay còn giầu hidrat cacbon, inulin, fitoxterin, phốt pho, iốt, sắt, canxi và các nguyên tố vi lượng khác. Các chất chống oxi hoá có trong thành phần của các thực phẩm này sẽ giúp làm “trẻ hoá” và khôi phục hoạt động của các tế bào trong cơ thể.