LINK TẢI LUẬN VĂN MIỄN PHÍ CHO AE KET-NOI
Luận án Tiến sĩ Ngữ văn: Cổ mẫu trong tiểu thuyết John Steinbeck
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU....................................................................................1 1. Lí do chọn ề tài ................................................................................................. 1 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................... 4 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...................................................................... 5 4. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu ......................................................... 5 5. Đóng góp của luận án ......................................................................................... 7 6. Cấu trúc của luận án ........................................................................................... 7 Chương 1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ................................9 1.1. Phê bình cổ mẫu: từ cách tiếp cận tâm lí-huyền thoại ến cách tiếp cận lịch sử-xã hội.......................................................................................................... 9 1.1.1. Cách tiếp cận tâm lí-huyền thoại .................................................................. 9 1.1.2. Cách tiếp cận lịch sử-xã hội........................................................................ 13 1.2. Nghiên cứu tiểu thuyết John Steinbeck ..................................................... 17 1.2.1. Nghiên cứu tiểu thuyết John Steinbeck trên thế giới.................................. 17 1.2.2. Nghiên cứu tiểu thuyết John Steinbeck ở Việt Nam .................................. 22 1.3. Nghiên cứu cổ mẫu trong tiểu thuyết John Steinbeck ............................. 26 1.3.1. Nghiên cứu cổ mẫu trong tiểu thuyết John Steinbeck trên thế giới ........... 26 1.3.2. Nghiên cứu cổ mẫu trong tiểu thuyết John Steinbeck ở Việt Nam ............ 32 Tiểu kết ................................................................................................................. 34 Chương 2. CỔ MẪU MẸ VÀ SỰ TÁI LẬP BẢN SẮC NỮ TÍNH TRONG TIỂU THUYẾT JOHN STEINBECK................................................36 2.1. Cổ mẫu mẹ trong văn hóa dân gian ........................................................... 36 2.2. Biến thể của cổ mẫu mẹ trong tiểu thuyết John Steinbeck......................38 2.2.1. Mẹ hiền ....................................................................................................... 38 2.2.2. Mẹ dữ..........................................................................................................55 2.3. Sự tái lập bản sắc nữ tính trong truyền thống văn học nam tính ........... 60 2.3.1. Truyền thống nam tính trong văn học Mỹ .................................................. 60 2.3.2. Sự tái lập bản sắc nữ tính trong tiểu thuyết John Steinbeck.......................63 Tiểu kết ................................................................................................................. 72 Chương 3. CỔ MẪU ANH HÙNG VÀ DẤU ẤN GIẢI HUYỀN THOẠI TRONG TIỂU THUYẾT JOHN STEINBECK....................................74
3.1. Cổ mẫu anh hùng trong văn hóa dân gian ................................................ 74 3.2. Cấu trúc của cổ mẫu anh hùng trong tiểu thuyết John Steinbeck qua các motif nhiệm vụ căn bản......................................................................................78 3.2.1. Tìm kiếm miền ất hứa...............................................................................79 3.2.2. Xác lập bản sắc ........................................................................................... 83 3.3. Biến thể của cổ mẫu anh hùng trong tiểu thuyết John Steinbeck........... 91 3.3.1. Anh hùng với sứ mệnh thiết lập các giá trị ức tin mới ............................. 91 3.3.2. Anh hùng thuộc về cộng ồng thiểu số ...................................................... 93 3.4. Giải huyền thoại người hùng và “giấc mơ Mỹ”........................................97 3.4.1. cách giải huyền thoại trong tiểu thuyết John Steinbeck ................ 97 3.4.2. Giải huyền thoại người hùng qua sự kiến tạo motif anh hùng bi kịch ..... 100 3.4.3. Giải huyền thoại “giấc mơ Mỹ” qua sự kiến tạo motif những vùng ất hứa sụp ổ..................................................................................................................106 Tiểu kết ............................................................................................................... 113 Chương 4. CỔ MẪU ĐẤT, NƯỚC VÀ DIỄN NGÔN SINH THÁI TRONG TIỂU THUYẾT JOHN STEINBECK.............................................115 4.1. Cổ mẫu ất và nước trong văn hóa dân gian .......................................... 115 4.2. Biến thể của cổ mẫu ất và nước trong tiểu thuyết John Steinbeck..... 118 4.2.1. Khát vọng sinh tồn và tình yêu ất ai của con người qua cổ mẫu ất .... 118 4.2.2. Sự hủy diệt và niềm hi vọng tái sinh qua cổ mẫu nước............................ 122 4.3. Diễn ngôn sinh thái trong tiểu thuyết John Steinbeck qua cổ mẫu ất và nước .............................................................................................................. 128 4.3.1. Khủng hoảng sinh thái và số phận con người trong thời ại kĩ trị ........... 128 4.3.2. Sự sụp ổ ý thức sinh thái trong thời ại kĩ trị ......................................... 133 4.3.3. Tinh thần Đông phương trong khôi phục giao ước giữa con người và tự nhiên ................................................................................................................... 139 Tiểu kết ............................................................................................................... 147 KẾT LUẬN..............................................................................149 DANH MỤC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ.....................154 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO...........................................155 PHỤ LỤC.................................................................................165
1. Lí do chọn ề tài
1
MỞ ĐẦU
Trong những khuynh hướng nghiên cứu văn học hiện nay, xu hướng xem xét tác phẩm văn học trong mối quan hệ với nhiều lĩnh vực liên quan như văn hóa, lịch sử, xã hội, chính trị, tâm lí, giới tính tỏ ra năng ộng, thiết thực, tương thích với xu thế toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế. Ở ịa hạt này, phê bình cổ mẫu - hướng nghiên cứu văn học từng phát triển nở rộ và có nhiều óng góp to lớn ở thế kỉ XX - vẫn tiếp tục giữ vững vị thế quan trọng của nó trên hành trình khám phá thế giới văn chương. Nhận ra những hạn chế của phương pháp tiếp cận tâm lí học trong quá trình thăm dò kho cổ mẫu, cụ thể là tính khái quát hóa của nó, các nhà nghiên cứu ã ứng dụng phương pháp tiếp cận lịch sử-xã hội (socio-historical approaches) ể giải mã những bí ẩn và chiều sâu văn hóa của các cổ mẫu ược tái sinh trong các nền văn học cổ ại, trung ại, hiện ại và hậu hiện ại. Mục tiêu của phương pháp tiếp cận này là “xem xét các khía cạnh khác nhau của một mẫu hình ký ức nguyên thuỷ của nhân loại ã hoạt ộng như thế nào trong phạm vi chính trị, xã hội và văn hóa rộng lớn hơn” [1,52] bất kể thời ại nào. Kết quả là “bối cảnh xung quanh một cổ mẫu cụ thể trở thành chủ ề chính của nghiên cứu nhằm hướng ến mục tiêu hiểu biết sâu sắc hơn về vấn ề nguồn gốc, quá trình phát triển và các hiện thể ược tái sinh a dạng” [1,52] trong các tác phẩm, thể loại văn học ở mọi miền không gian và thời gian. Như thế, bằng cách tiếp cận lịch sử-xã hội, thế giới cổ mẫu muôn màu trong kho tàng văn chương nhân loại hiện lên không phải như những vết tích óng băng và khép kín, ngược lại, là một yếu tố văn hóa năng ộng, thích ứng và chuyển biến liên tục cùng với bối cảnh xã hội và thời ại.
John Steinbeck (1902-1968) là nhà văn Mỹ nổi tiếng trên văn àn thế giới với Của chuột và người (1937), Chùm nho phẫn nộ (1939), Phía ông vườn ịa àng (1952). Cùng với F. Scott Fitzgerald, William Faulkner và Ernest Hemingway, John Steinbeck ược xem là một trong bốn tiểu thuyết gia ra ời vào thời iểm chuyển giao giữa hai thế kỉ và ã góp phần ịnh hình nước Mỹ hiện ại [2]. Trong nửa ầu thế kỉ XX, nước Mỹ và thế giới ã trải qua nhiều biến ộng bao gồm cả sự thịnh vượng lẫn suy thoái, ó là hai cuộc Thế chiến 1914-1918 và 1939-1945, Đại suy thoái 1929-1933 và những vấn nạn về môi trường. Sinh ra và lớn lên trong bối cảnh lịch sử ặc biệt ó, John Steinbeck ã chứng kiến những bất ổn và ổi
2
thay lớn lao của ất nước, thấu hiểu những bi kịch hiện sinh của con người. Bằng cảm quan nhạy bén, nhà văn ã nhịp bước cùng thời ại với một sự nghiệp sáng tác dày dặn, gồm nhiều thể loại: tiểu thuyết, truyện ngắn, kịch, phóng sự, du kí. Nổi bật trong sự nghiệp sáng tác ồ sộ và nhiều màu sắc của John Steinbeck là tiểu thuyết, thể loại chiếm vị thế vượt trội, mang ậm hơi thở huyền thoại và gắn bó với những người lao ộng cùng kiệt khổ, những thân phận bên lề xã hội Hoa Kỳ văn minh và hiện ại. Bối cảnh lịch sử xã hội ặc biệt và tố chất của một nghệ sĩ thiên tài ã hình thành bản sắc của John Steinbeck và những tác phẩm của ông với những câu hỏi không bao giờ cũ về quyền lực và cùng kiệt ói, chủ nghĩa cá nhân và cộng ồng trong sự thông báo xen lẫn hi vọng [2]. Vì vậy, năm 1962, Viện Hàn lâm Thụy Điển ã trao tặng giải Nobel văn chương cho nhà văn John Steinbeck, người ã dám “phơi bày sự thật với một bản năng không thiên vị về những gì ích thực là Mỹ dù tốt ẹp hay xấu xa” [3], như một sự ghi nhận cao nhất về những óng góp và vị trí quan trọng của ông trong nền văn học thế giới.
Là một bộ phận của văn hóa phương Tây, ngoài các giá trị cốt lõi, văn hóa Mỹ còn có những ặc trưng gắn liền với tiến trình lập quốc, mà nét căn bản là một nền văn hóa a dạng, thống nhất từ những nền văn hóa khác biệt. Tuy nhiên, iều này cũng chính là căn nguyên dẫn tới những cuộc xung ột, bất ổn và thỏa hiệp xuyên suốt tiến trình lập quốc của nước Mỹ. Vấn ề mang tính quốc gia, dân tộc này ều ược các nhà văn Mỹ ề cập theo nhiều phong cách khác nhau trong các tác phẩm của họ. Trong ó, John Steinbeck không phải là trường hợp ngoại lệ. Nhà văn ã tiếp biến các yếu tố huyền thoại phương Tây, huyền thoại bản ịa và huyền thoại quốc gia ể phản ánh những vấn ề nội tại của nước Mỹ trong nhiều tiểu thuyết giàu sức gợi của ông. Như thế, iều khiến John Steinbeck thực sự quan tâm là tâm hồn người Mỹ, là sự kiện nước Mỹ hiện ại hóa nhanh chóng vươn lên trở thành cường quốc trên thế giới nhưng ngay sau ó là thời kì Đại suy thoái và mặt trái của nền văn minh hiện ại ã hủy hoại ời sống của những tầng lớp dưới áy/bên lề xã hội. Nhưng hơn hết, nhìn vào hành trình văn chương của nhà văn người Mỹ này, có thể nhận thấy, iều khiến cho sáng tác của ông có sức sống lâu bền chính là vì những vấn ề văn hóa của người Mỹ ược thể hiện bằng cách huyền thoại hóa. Vì vậy, tiểu thuyết của John Steinbeck mặc dù từng gây ra nhiều luồng ý kiến trái chiều, từng bị ngăn cấm phát hành, thậm chí bị chỉ trích là “những tác phẩm
3
của một thời”, “không có chút giá trị ngoài mục ích tuyên truyền tư tưởng” [4,41], “nhân vật và tư tưởng khá sơ lược” [5,631], song sự thật là cho ến nay, những tác phẩm ấy vẫn ược bạn ọc ở khắp mọi nơi trên thế giới ón nhận, là ối tượng nghiên cứu của nhiều học giả từ Đông sang Tây. Hơn nữa, những chủ ề mà nhà văn ã theo uổi là những vấn ề nhức nhối mà thế giới ương ại vẫn ang phải ối mặt và những gương mặt ấn tượng trong thế giới nghệ thuật của ông vẫn hiện diện âu ó trong cuộc sống hôm nay. Khi nghiên cứu tác phẩm của John Steinbeck, Tetsumaro Hayashi tự hỏi: “Tại sao chúng ta vẫn chú ý tiểu thuyết của Steinbeck, những tác phẩm gần như là chỉ nói về các sự kiện của một thời ại?” [6,41]. Thiết nghĩ trong nhiều căn nguyên thì việc John Steinbeck sử dụng một cách vừa bản năng vừa sáng tạo các cổ mẫu, biểu tượng, motif cổ xưa ể phản ánh những vấn ề thời ại và muôn thuở của nước Mỹ và người Mỹ, rộng hơn là của toàn nhân loại, chính là iều làm nên sức sống bền lâu và giá trị vĩnh hằng của tiểu thuyết John Steinbeck.
Một số học giả nghiên cứu tiểu thuyết của John Steinbeck ngay từ thời kì ầu ã sớm nhận ra các yếu tố huyền thoại cổ iển trong sáng tác của văn hào người Mỹ này mặc dù vào thời iểm ó, hầu hết giới phê bình và bạn ọc ều hướng sự quan tâm của họ vào giá trị hiện thực và ý nghĩa ấu tranh xã hội. Từ ó ến nay, nghiên cứu tiểu thuyết John Steinbeck trở thành một ịa hạt hấp dẫn và thách thức nhiều học giả trên khắp mọi miền thế giới khi những sáng tác của nhà văn này vẫn tỏ ra phù hợp với bối cảnh ương ại. Vì thế, ể góp phần khám phá những vẻ ẹp kì diệu trong thế giới nghệ thuật và tư tưởng của tiểu thuyết John Steinbeck và óng góp cho quá trình nghiên cứu, giảng dạy văn học Mỹ ở Việt Nam, chúng tui sử dụng phối hợp các phương pháp tiếp cận khả dụng của phê bình cổ mẫu nhằm khái quát hóa, hệ thống hóa và giải mã những cổ mẫu iển hình ược tái sinh trong các tác phẩm của văn hào người Mỹ này. Nghiên cứu tiểu thuyết John Steinbeck từ lí thuyết phê bình cổ mẫu, một mặt chỉ ra lớp trầm tích văn hóa ẩn sâu trong mỗi cổ mẫu, những mẫu số chung của cổ mẫu trong tiểu thuyết John Steinbeck và mẫu gốc nguyên thủy, mặt khác tìm kiếm những ý nghĩa phái sinh, phản ề ược hình thành dưới tác ộng của bối cảnh lịch sử xã hội ặc biệt của nước Mỹ.
Với những lí do trên, chúng tui lựa chọn: Cổ mẫu trong tiểu thuyết John Steinbeck làm ề tài nghiên cứu cho luận án tiến sĩ của mình.
4
2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục tiêu nghiên cứu
Với ề tài Cổ mẫu trong tiểu thuyết John Steinbeck, luận án ặt ra những mục
tiêu nghiên cứu như sau:
Thứ nhất, giới thuyết lí thuyết phê bình cổ mẫu. Chứng minh tính ưu việt của
lí thuyết phê bình cổ mẫu trong nghiên cứu văn học, góp phần vào các nghiên cứu văn hóa, nghiên cứu liên ngành.
Thứ hai, tổng quan về những nghiên cứu có liên quan ến vấn ề cổ mẫu trong tiểu thuyết John Steinbeck, từ ó kế thừa và phát triển những kết quả ã có ể tìm ra ặc trưng cổ mẫu trong tác phẩm của nhà văn.
Thứ ba, chỉ ra những iểm gặp gỡ giữa mô hình phổ quát của các cổ mẫu trên thế giới tương ứng với các cổ mẫu xuất hiện trong tác phẩm của nhà văn và lí giải cội nguồn sáng tạo tiểu thuyết John Steinbeck từ Kinh Thánh, thần thoại Hi Lạp và văn học phương Tây. Đồng thời, luận án cũng phân tích những iểm khác lạ, mới mẻ của các cổ mẫu này ược quy ịnh bởi ặc trưng văn hóa Mỹ. Từ ó, luận án sẽ trình bày sự xung ột giữa hệ cổ mẫu của John Steinbeck với các hệ giá trị phổ biến.
Thứ tư, minh giải cổ mẫu trong tiểu thuyết John Steinbeck, luận án khám phá giá trị của các cổ mẫu trong việc thể hiện chủ ề, tư tưởng cũng như quan niệm nghệ thuật về thế giới và con người của Steinbeck; xác ịnh những nét ặc sắc nghệ thuật tiểu thuyết John Steinbeck; khẳng ịnh vị trí và óng góp của nhà văn ối với nền văn học Mỹ và văn học thế giới.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để ạt ược những mục tiêu nghiên cứu trên, luận án xác ịnh các nhiệm vụ nghiên cứu sau ây:
Thứ nhất, xác lập khái niệm cổ mẫu, lịch sử hình thành và phát triển của phê bình cổ mẫu, nội dung và khuynh hướng nghiên cứu cơ bản của trường phái này ở phương Tây thế kỉ XX, hướng tiếp cận cổ mẫu ương ại.
Thứ hai, khảo sát, thống kê, phân tích các tài liệu nghiên cứu tiếng Anh ể chỉ ra những khuynh hướng nghiên cứu về John Steinbeck trên thế giới, những kết quả nghiên cứu về cổ mẫu trong tác phẩm của John Steinbeck; iểm lại các bài viết, công trình bằng tiếng Việt có liên quan ến ề tài nghiên cứu.
5
Thứ ba, khảo sát, nhận diện, phân tích và minh giải ặc trưng của những cổ mẫu iển hình trong tiểu thuyết John Steinbeck. Luận án tập trung vào các cổ mẫu tiêu biểu gắn với ặc trưng nổi bật của chúng, ó là: cổ mẫu mẹ và sự tái lập bản sắc nữ tính, cổ mẫu anh hùng và dấu ấn giải huyền thoại, cổ mẫu ất, nước và diễn ngôn sinh thái.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận án là cổ mẫu trong tiểu thuyết John Steinbeck. 3.2. Phạm vi nghiên cứu
3.2.1. Phạm vi văn bản khảo sát
John Steinbeck là một nhà tiểu thuyết ưa thích khám phá, thể nghiệm và có
một sự nghiệp sáng tác ồ sộ. Trong luận án này, phạm vi văn bản khảo sát là 8 tiểu thuyết nổi bật ược sáng tác trong nửa ầu thế kỉ XX của nhà văn, bao gồm: To a God Unknown/Gửi vị thần chưa biết (Bantam Books Inc., 1933), In Dubious Battle/Trong trận chiến mơ hồ (Random House, 1936), East of Eden/Phía ông vườn ịa àng (Penguin Books, 2014), Thị trấn Tortilla Flat (Lâm Vũ Thao dịch, Nxb Trẻ, 2014), Phố Cannery Row, Của chuột và người (Phạm Văn dịch, Nxb Hội nhà văn, 2018), Viên ngọc trai (Đặng Việt Hưng dịch, Nxb Hội nhà văn, 2020), Chùm nho phẫn nộ (Phạm Thủy Ba dịch, Nxb Văn học, 2020). Ngoài ra, luận án sử dụng một số chi tiết trong bản dịch Phía ông vườn ịa àng của dịch giả Đinh Văn Quý (Nxb Văn hóa Thông tin, 2003).
Trong quá trình thực hiện luận án, chúng tui không những không tách biệt các tác phẩm này mà còn xem xét vấn ề nghiên cứu ở những tác phẩm khác của John Steinbeck ể vừa tìm hiểu sâu vừa ảm bảo tính bao quát, hệ thống. Từ ó, luận án chỉ ra những nét ặc sắc của thế giới cổ mẫu trong tiểu thuyết John Steinbeck.
3.2.2. Phạm vi nội dung nghiên cứu
Thế giới cổ mẫu trong tiểu thuyết John Steinbeck rất phong phú và a dạng. Trong phạm vi của luận án, chúng tui tìm hiểu tiểu thuyết John Steinbeck từ góc nhìn phê bình cổ mẫu, cụ thể là nghiên cứu các cổ mẫu iển hình: cổ mẫu mẹ, cổ mẫu anh hùng, cổ mẫu ất, cổ mẫu nước và khám phá sự tái sinh của các cổ mẫu này trong bối cảnh lịch sử xã hội Mỹ nửa ầu thế kỉ XX.
4. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu
6
4.1. Cách tiếp cận
Trên nền tảng các nghiên cứu về văn học, văn hóa, lịch sử xã hội, luận án sử dụng lí thuyết phê bình cổ mẫu, kết hợp cách tiếp cận tâm lí-huyền thoại với cách tiếp cận lịch sử-xã hội.
- Cách tiếp cận tâm lí-huyền thoại: khảo sát các tiểu thuyết của John Steinbeck, chọn lọc và hệ thống các motif, biểu tượng thường xuyên ược lặp lại; xác ịnh các cổ mẫu và tìm hiểu ý nghĩa phổ quát của chúng trong tâm thức nhân loại nói chung và minh ịnh ý nghĩa của các cổ mẫu trong tiểu thuyết John Steinbeck. Cách tiếp cận này dựa trên nền tảng nhân học, tâm lí học, tôn giáo ể khám phá sự kế thừa những huyền thoại, cổ mẫu từ Kinh Thánh, thần thoại Hi Lạp, văn học phương Tây trong tiểu thuyết John Steinbeck.
- Cách tiếp cận lịch sử-xã hội: xem xét vai trò của các sự kiện lịch sử, xã hội, hệ thống chính trị, chủng tộc, giới tính ối với sự tái sinh các cổ mẫu trong tiểu thuyết John Steinbeck. Cách tiếp cận lịch sử-xã hội chú trọng mối quan hệ giữa văn bản văn học và lịch sử xã hội của tác giả cũng như cộng ồng của anh ta. Do ó, việc sử dụng cách tiếp cận này sẽ giúp chúng tui lí giải sự xung ột giữa hệ cổ mẫu của John Steinbeck với các mẫu hình ban ầu, các hệ giá trị phổ quát.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Để thực hiện luận án, trên cơ sở phương pháp luận nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn, luận án kết hợp nhiều phương pháp và thao tác nghiên cứu. Luận án chú trọng các phương pháp sau:
- Phương pháp liên ngành: ược sử dụng xuyên suốt luận án ể khám phá cổ mẫu trong tiểu thuyết John Steinbeck trên nền tảng kết hợp kết quả nghiên cứu từ các lĩnh vực a dạng của khoa học xã hội và nhân văn như văn học, văn hóa, lịch sử, triết học, tôn giáo, ngôn ngữ học, tâm lí học.
- Phương pháp cấu trúc - hệ thống: ược dùng ể khảo sát, sắp xếp hệ thống cổ mẫu trong tiểu thuyết John Steinbeck, ồng thời khi phân tích các phương diện biểu hiện của hệ thống cổ mẫu ó, luận án không xem xét vấn ề theo hướng cô lập mà ặt trong hệ thống ể xác ịnh ặc trưng cổ mẫu và phong cách tiểu thuyết John Steinbeck.
- Phương pháp so sánh lịch sử: ược dùng ể tái thiết những gì ã suy tàn hay biến mất của một nền văn hóa, văn học; ối chiếu các sự kiện lịch sử ể truy tìm
Do Drive thay đổi chính sách, nên một số link cũ yêu cầu duyệt download.
Password giải nén nếu cần: ket-noi.com | Bấm vào Link, đợi vài giây sau đó bấm Get Website để tải:
Luận án Tiến sĩ Ngữ văn: Cổ mẫu trong tiểu thuyết John Steinbeck
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU....................................................................................1 1. Lí do chọn ề tài ................................................................................................. 1 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................... 4 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...................................................................... 5 4. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu ......................................................... 5 5. Đóng góp của luận án ......................................................................................... 7 6. Cấu trúc của luận án ........................................................................................... 7 Chương 1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ................................9 1.1. Phê bình cổ mẫu: từ cách tiếp cận tâm lí-huyền thoại ến cách tiếp cận lịch sử-xã hội.......................................................................................................... 9 1.1.1. Cách tiếp cận tâm lí-huyền thoại .................................................................. 9 1.1.2. Cách tiếp cận lịch sử-xã hội........................................................................ 13 1.2. Nghiên cứu tiểu thuyết John Steinbeck ..................................................... 17 1.2.1. Nghiên cứu tiểu thuyết John Steinbeck trên thế giới.................................. 17 1.2.2. Nghiên cứu tiểu thuyết John Steinbeck ở Việt Nam .................................. 22 1.3. Nghiên cứu cổ mẫu trong tiểu thuyết John Steinbeck ............................. 26 1.3.1. Nghiên cứu cổ mẫu trong tiểu thuyết John Steinbeck trên thế giới ........... 26 1.3.2. Nghiên cứu cổ mẫu trong tiểu thuyết John Steinbeck ở Việt Nam ............ 32 Tiểu kết ................................................................................................................. 34 Chương 2. CỔ MẪU MẸ VÀ SỰ TÁI LẬP BẢN SẮC NỮ TÍNH TRONG TIỂU THUYẾT JOHN STEINBECK................................................36 2.1. Cổ mẫu mẹ trong văn hóa dân gian ........................................................... 36 2.2. Biến thể của cổ mẫu mẹ trong tiểu thuyết John Steinbeck......................38 2.2.1. Mẹ hiền ....................................................................................................... 38 2.2.2. Mẹ dữ..........................................................................................................55 2.3. Sự tái lập bản sắc nữ tính trong truyền thống văn học nam tính ........... 60 2.3.1. Truyền thống nam tính trong văn học Mỹ .................................................. 60 2.3.2. Sự tái lập bản sắc nữ tính trong tiểu thuyết John Steinbeck.......................63 Tiểu kết ................................................................................................................. 72 Chương 3. CỔ MẪU ANH HÙNG VÀ DẤU ẤN GIẢI HUYỀN THOẠI TRONG TIỂU THUYẾT JOHN STEINBECK....................................74
3.1. Cổ mẫu anh hùng trong văn hóa dân gian ................................................ 74 3.2. Cấu trúc của cổ mẫu anh hùng trong tiểu thuyết John Steinbeck qua các motif nhiệm vụ căn bản......................................................................................78 3.2.1. Tìm kiếm miền ất hứa...............................................................................79 3.2.2. Xác lập bản sắc ........................................................................................... 83 3.3. Biến thể của cổ mẫu anh hùng trong tiểu thuyết John Steinbeck........... 91 3.3.1. Anh hùng với sứ mệnh thiết lập các giá trị ức tin mới ............................. 91 3.3.2. Anh hùng thuộc về cộng ồng thiểu số ...................................................... 93 3.4. Giải huyền thoại người hùng và “giấc mơ Mỹ”........................................97 3.4.1. cách giải huyền thoại trong tiểu thuyết John Steinbeck ................ 97 3.4.2. Giải huyền thoại người hùng qua sự kiến tạo motif anh hùng bi kịch ..... 100 3.4.3. Giải huyền thoại “giấc mơ Mỹ” qua sự kiến tạo motif những vùng ất hứa sụp ổ..................................................................................................................106 Tiểu kết ............................................................................................................... 113 Chương 4. CỔ MẪU ĐẤT, NƯỚC VÀ DIỄN NGÔN SINH THÁI TRONG TIỂU THUYẾT JOHN STEINBECK.............................................115 4.1. Cổ mẫu ất và nước trong văn hóa dân gian .......................................... 115 4.2. Biến thể của cổ mẫu ất và nước trong tiểu thuyết John Steinbeck..... 118 4.2.1. Khát vọng sinh tồn và tình yêu ất ai của con người qua cổ mẫu ất .... 118 4.2.2. Sự hủy diệt và niềm hi vọng tái sinh qua cổ mẫu nước............................ 122 4.3. Diễn ngôn sinh thái trong tiểu thuyết John Steinbeck qua cổ mẫu ất và nước .............................................................................................................. 128 4.3.1. Khủng hoảng sinh thái và số phận con người trong thời ại kĩ trị ........... 128 4.3.2. Sự sụp ổ ý thức sinh thái trong thời ại kĩ trị ......................................... 133 4.3.3. Tinh thần Đông phương trong khôi phục giao ước giữa con người và tự nhiên ................................................................................................................... 139 Tiểu kết ............................................................................................................... 147 KẾT LUẬN..............................................................................149 DANH MỤC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ.....................154 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO...........................................155 PHỤ LỤC.................................................................................165
1. Lí do chọn ề tài
1
MỞ ĐẦU
Trong những khuynh hướng nghiên cứu văn học hiện nay, xu hướng xem xét tác phẩm văn học trong mối quan hệ với nhiều lĩnh vực liên quan như văn hóa, lịch sử, xã hội, chính trị, tâm lí, giới tính tỏ ra năng ộng, thiết thực, tương thích với xu thế toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế. Ở ịa hạt này, phê bình cổ mẫu - hướng nghiên cứu văn học từng phát triển nở rộ và có nhiều óng góp to lớn ở thế kỉ XX - vẫn tiếp tục giữ vững vị thế quan trọng của nó trên hành trình khám phá thế giới văn chương. Nhận ra những hạn chế của phương pháp tiếp cận tâm lí học trong quá trình thăm dò kho cổ mẫu, cụ thể là tính khái quát hóa của nó, các nhà nghiên cứu ã ứng dụng phương pháp tiếp cận lịch sử-xã hội (socio-historical approaches) ể giải mã những bí ẩn và chiều sâu văn hóa của các cổ mẫu ược tái sinh trong các nền văn học cổ ại, trung ại, hiện ại và hậu hiện ại. Mục tiêu của phương pháp tiếp cận này là “xem xét các khía cạnh khác nhau của một mẫu hình ký ức nguyên thuỷ của nhân loại ã hoạt ộng như thế nào trong phạm vi chính trị, xã hội và văn hóa rộng lớn hơn” [1,52] bất kể thời ại nào. Kết quả là “bối cảnh xung quanh một cổ mẫu cụ thể trở thành chủ ề chính của nghiên cứu nhằm hướng ến mục tiêu hiểu biết sâu sắc hơn về vấn ề nguồn gốc, quá trình phát triển và các hiện thể ược tái sinh a dạng” [1,52] trong các tác phẩm, thể loại văn học ở mọi miền không gian và thời gian. Như thế, bằng cách tiếp cận lịch sử-xã hội, thế giới cổ mẫu muôn màu trong kho tàng văn chương nhân loại hiện lên không phải như những vết tích óng băng và khép kín, ngược lại, là một yếu tố văn hóa năng ộng, thích ứng và chuyển biến liên tục cùng với bối cảnh xã hội và thời ại.
John Steinbeck (1902-1968) là nhà văn Mỹ nổi tiếng trên văn àn thế giới với Của chuột và người (1937), Chùm nho phẫn nộ (1939), Phía ông vườn ịa àng (1952). Cùng với F. Scott Fitzgerald, William Faulkner và Ernest Hemingway, John Steinbeck ược xem là một trong bốn tiểu thuyết gia ra ời vào thời iểm chuyển giao giữa hai thế kỉ và ã góp phần ịnh hình nước Mỹ hiện ại [2]. Trong nửa ầu thế kỉ XX, nước Mỹ và thế giới ã trải qua nhiều biến ộng bao gồm cả sự thịnh vượng lẫn suy thoái, ó là hai cuộc Thế chiến 1914-1918 và 1939-1945, Đại suy thoái 1929-1933 và những vấn nạn về môi trường. Sinh ra và lớn lên trong bối cảnh lịch sử ặc biệt ó, John Steinbeck ã chứng kiến những bất ổn và ổi
2
thay lớn lao của ất nước, thấu hiểu những bi kịch hiện sinh của con người. Bằng cảm quan nhạy bén, nhà văn ã nhịp bước cùng thời ại với một sự nghiệp sáng tác dày dặn, gồm nhiều thể loại: tiểu thuyết, truyện ngắn, kịch, phóng sự, du kí. Nổi bật trong sự nghiệp sáng tác ồ sộ và nhiều màu sắc của John Steinbeck là tiểu thuyết, thể loại chiếm vị thế vượt trội, mang ậm hơi thở huyền thoại và gắn bó với những người lao ộng cùng kiệt khổ, những thân phận bên lề xã hội Hoa Kỳ văn minh và hiện ại. Bối cảnh lịch sử xã hội ặc biệt và tố chất của một nghệ sĩ thiên tài ã hình thành bản sắc của John Steinbeck và những tác phẩm của ông với những câu hỏi không bao giờ cũ về quyền lực và cùng kiệt ói, chủ nghĩa cá nhân và cộng ồng trong sự thông báo xen lẫn hi vọng [2]. Vì vậy, năm 1962, Viện Hàn lâm Thụy Điển ã trao tặng giải Nobel văn chương cho nhà văn John Steinbeck, người ã dám “phơi bày sự thật với một bản năng không thiên vị về những gì ích thực là Mỹ dù tốt ẹp hay xấu xa” [3], như một sự ghi nhận cao nhất về những óng góp và vị trí quan trọng của ông trong nền văn học thế giới.
Là một bộ phận của văn hóa phương Tây, ngoài các giá trị cốt lõi, văn hóa Mỹ còn có những ặc trưng gắn liền với tiến trình lập quốc, mà nét căn bản là một nền văn hóa a dạng, thống nhất từ những nền văn hóa khác biệt. Tuy nhiên, iều này cũng chính là căn nguyên dẫn tới những cuộc xung ột, bất ổn và thỏa hiệp xuyên suốt tiến trình lập quốc của nước Mỹ. Vấn ề mang tính quốc gia, dân tộc này ều ược các nhà văn Mỹ ề cập theo nhiều phong cách khác nhau trong các tác phẩm của họ. Trong ó, John Steinbeck không phải là trường hợp ngoại lệ. Nhà văn ã tiếp biến các yếu tố huyền thoại phương Tây, huyền thoại bản ịa và huyền thoại quốc gia ể phản ánh những vấn ề nội tại của nước Mỹ trong nhiều tiểu thuyết giàu sức gợi của ông. Như thế, iều khiến John Steinbeck thực sự quan tâm là tâm hồn người Mỹ, là sự kiện nước Mỹ hiện ại hóa nhanh chóng vươn lên trở thành cường quốc trên thế giới nhưng ngay sau ó là thời kì Đại suy thoái và mặt trái của nền văn minh hiện ại ã hủy hoại ời sống của những tầng lớp dưới áy/bên lề xã hội. Nhưng hơn hết, nhìn vào hành trình văn chương của nhà văn người Mỹ này, có thể nhận thấy, iều khiến cho sáng tác của ông có sức sống lâu bền chính là vì những vấn ề văn hóa của người Mỹ ược thể hiện bằng cách huyền thoại hóa. Vì vậy, tiểu thuyết của John Steinbeck mặc dù từng gây ra nhiều luồng ý kiến trái chiều, từng bị ngăn cấm phát hành, thậm chí bị chỉ trích là “những tác phẩm
3
của một thời”, “không có chút giá trị ngoài mục ích tuyên truyền tư tưởng” [4,41], “nhân vật và tư tưởng khá sơ lược” [5,631], song sự thật là cho ến nay, những tác phẩm ấy vẫn ược bạn ọc ở khắp mọi nơi trên thế giới ón nhận, là ối tượng nghiên cứu của nhiều học giả từ Đông sang Tây. Hơn nữa, những chủ ề mà nhà văn ã theo uổi là những vấn ề nhức nhối mà thế giới ương ại vẫn ang phải ối mặt và những gương mặt ấn tượng trong thế giới nghệ thuật của ông vẫn hiện diện âu ó trong cuộc sống hôm nay. Khi nghiên cứu tác phẩm của John Steinbeck, Tetsumaro Hayashi tự hỏi: “Tại sao chúng ta vẫn chú ý tiểu thuyết của Steinbeck, những tác phẩm gần như là chỉ nói về các sự kiện của một thời ại?” [6,41]. Thiết nghĩ trong nhiều căn nguyên thì việc John Steinbeck sử dụng một cách vừa bản năng vừa sáng tạo các cổ mẫu, biểu tượng, motif cổ xưa ể phản ánh những vấn ề thời ại và muôn thuở của nước Mỹ và người Mỹ, rộng hơn là của toàn nhân loại, chính là iều làm nên sức sống bền lâu và giá trị vĩnh hằng của tiểu thuyết John Steinbeck.
Một số học giả nghiên cứu tiểu thuyết của John Steinbeck ngay từ thời kì ầu ã sớm nhận ra các yếu tố huyền thoại cổ iển trong sáng tác của văn hào người Mỹ này mặc dù vào thời iểm ó, hầu hết giới phê bình và bạn ọc ều hướng sự quan tâm của họ vào giá trị hiện thực và ý nghĩa ấu tranh xã hội. Từ ó ến nay, nghiên cứu tiểu thuyết John Steinbeck trở thành một ịa hạt hấp dẫn và thách thức nhiều học giả trên khắp mọi miền thế giới khi những sáng tác của nhà văn này vẫn tỏ ra phù hợp với bối cảnh ương ại. Vì thế, ể góp phần khám phá những vẻ ẹp kì diệu trong thế giới nghệ thuật và tư tưởng của tiểu thuyết John Steinbeck và óng góp cho quá trình nghiên cứu, giảng dạy văn học Mỹ ở Việt Nam, chúng tui sử dụng phối hợp các phương pháp tiếp cận khả dụng của phê bình cổ mẫu nhằm khái quát hóa, hệ thống hóa và giải mã những cổ mẫu iển hình ược tái sinh trong các tác phẩm của văn hào người Mỹ này. Nghiên cứu tiểu thuyết John Steinbeck từ lí thuyết phê bình cổ mẫu, một mặt chỉ ra lớp trầm tích văn hóa ẩn sâu trong mỗi cổ mẫu, những mẫu số chung của cổ mẫu trong tiểu thuyết John Steinbeck và mẫu gốc nguyên thủy, mặt khác tìm kiếm những ý nghĩa phái sinh, phản ề ược hình thành dưới tác ộng của bối cảnh lịch sử xã hội ặc biệt của nước Mỹ.
Với những lí do trên, chúng tui lựa chọn: Cổ mẫu trong tiểu thuyết John Steinbeck làm ề tài nghiên cứu cho luận án tiến sĩ của mình.
4
2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục tiêu nghiên cứu
Với ề tài Cổ mẫu trong tiểu thuyết John Steinbeck, luận án ặt ra những mục
tiêu nghiên cứu như sau:
Thứ nhất, giới thuyết lí thuyết phê bình cổ mẫu. Chứng minh tính ưu việt của
lí thuyết phê bình cổ mẫu trong nghiên cứu văn học, góp phần vào các nghiên cứu văn hóa, nghiên cứu liên ngành.
Thứ hai, tổng quan về những nghiên cứu có liên quan ến vấn ề cổ mẫu trong tiểu thuyết John Steinbeck, từ ó kế thừa và phát triển những kết quả ã có ể tìm ra ặc trưng cổ mẫu trong tác phẩm của nhà văn.
Thứ ba, chỉ ra những iểm gặp gỡ giữa mô hình phổ quát của các cổ mẫu trên thế giới tương ứng với các cổ mẫu xuất hiện trong tác phẩm của nhà văn và lí giải cội nguồn sáng tạo tiểu thuyết John Steinbeck từ Kinh Thánh, thần thoại Hi Lạp và văn học phương Tây. Đồng thời, luận án cũng phân tích những iểm khác lạ, mới mẻ của các cổ mẫu này ược quy ịnh bởi ặc trưng văn hóa Mỹ. Từ ó, luận án sẽ trình bày sự xung ột giữa hệ cổ mẫu của John Steinbeck với các hệ giá trị phổ biến.
Thứ tư, minh giải cổ mẫu trong tiểu thuyết John Steinbeck, luận án khám phá giá trị của các cổ mẫu trong việc thể hiện chủ ề, tư tưởng cũng như quan niệm nghệ thuật về thế giới và con người của Steinbeck; xác ịnh những nét ặc sắc nghệ thuật tiểu thuyết John Steinbeck; khẳng ịnh vị trí và óng góp của nhà văn ối với nền văn học Mỹ và văn học thế giới.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để ạt ược những mục tiêu nghiên cứu trên, luận án xác ịnh các nhiệm vụ nghiên cứu sau ây:
Thứ nhất, xác lập khái niệm cổ mẫu, lịch sử hình thành và phát triển của phê bình cổ mẫu, nội dung và khuynh hướng nghiên cứu cơ bản của trường phái này ở phương Tây thế kỉ XX, hướng tiếp cận cổ mẫu ương ại.
Thứ hai, khảo sát, thống kê, phân tích các tài liệu nghiên cứu tiếng Anh ể chỉ ra những khuynh hướng nghiên cứu về John Steinbeck trên thế giới, những kết quả nghiên cứu về cổ mẫu trong tác phẩm của John Steinbeck; iểm lại các bài viết, công trình bằng tiếng Việt có liên quan ến ề tài nghiên cứu.
5
Thứ ba, khảo sát, nhận diện, phân tích và minh giải ặc trưng của những cổ mẫu iển hình trong tiểu thuyết John Steinbeck. Luận án tập trung vào các cổ mẫu tiêu biểu gắn với ặc trưng nổi bật của chúng, ó là: cổ mẫu mẹ và sự tái lập bản sắc nữ tính, cổ mẫu anh hùng và dấu ấn giải huyền thoại, cổ mẫu ất, nước và diễn ngôn sinh thái.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận án là cổ mẫu trong tiểu thuyết John Steinbeck. 3.2. Phạm vi nghiên cứu
3.2.1. Phạm vi văn bản khảo sát
John Steinbeck là một nhà tiểu thuyết ưa thích khám phá, thể nghiệm và có
một sự nghiệp sáng tác ồ sộ. Trong luận án này, phạm vi văn bản khảo sát là 8 tiểu thuyết nổi bật ược sáng tác trong nửa ầu thế kỉ XX của nhà văn, bao gồm: To a God Unknown/Gửi vị thần chưa biết (Bantam Books Inc., 1933), In Dubious Battle/Trong trận chiến mơ hồ (Random House, 1936), East of Eden/Phía ông vườn ịa àng (Penguin Books, 2014), Thị trấn Tortilla Flat (Lâm Vũ Thao dịch, Nxb Trẻ, 2014), Phố Cannery Row, Của chuột và người (Phạm Văn dịch, Nxb Hội nhà văn, 2018), Viên ngọc trai (Đặng Việt Hưng dịch, Nxb Hội nhà văn, 2020), Chùm nho phẫn nộ (Phạm Thủy Ba dịch, Nxb Văn học, 2020). Ngoài ra, luận án sử dụng một số chi tiết trong bản dịch Phía ông vườn ịa àng của dịch giả Đinh Văn Quý (Nxb Văn hóa Thông tin, 2003).
Trong quá trình thực hiện luận án, chúng tui không những không tách biệt các tác phẩm này mà còn xem xét vấn ề nghiên cứu ở những tác phẩm khác của John Steinbeck ể vừa tìm hiểu sâu vừa ảm bảo tính bao quát, hệ thống. Từ ó, luận án chỉ ra những nét ặc sắc của thế giới cổ mẫu trong tiểu thuyết John Steinbeck.
3.2.2. Phạm vi nội dung nghiên cứu
Thế giới cổ mẫu trong tiểu thuyết John Steinbeck rất phong phú và a dạng. Trong phạm vi của luận án, chúng tui tìm hiểu tiểu thuyết John Steinbeck từ góc nhìn phê bình cổ mẫu, cụ thể là nghiên cứu các cổ mẫu iển hình: cổ mẫu mẹ, cổ mẫu anh hùng, cổ mẫu ất, cổ mẫu nước và khám phá sự tái sinh của các cổ mẫu này trong bối cảnh lịch sử xã hội Mỹ nửa ầu thế kỉ XX.
4. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu
6
4.1. Cách tiếp cận
Trên nền tảng các nghiên cứu về văn học, văn hóa, lịch sử xã hội, luận án sử dụng lí thuyết phê bình cổ mẫu, kết hợp cách tiếp cận tâm lí-huyền thoại với cách tiếp cận lịch sử-xã hội.
- Cách tiếp cận tâm lí-huyền thoại: khảo sát các tiểu thuyết của John Steinbeck, chọn lọc và hệ thống các motif, biểu tượng thường xuyên ược lặp lại; xác ịnh các cổ mẫu và tìm hiểu ý nghĩa phổ quát của chúng trong tâm thức nhân loại nói chung và minh ịnh ý nghĩa của các cổ mẫu trong tiểu thuyết John Steinbeck. Cách tiếp cận này dựa trên nền tảng nhân học, tâm lí học, tôn giáo ể khám phá sự kế thừa những huyền thoại, cổ mẫu từ Kinh Thánh, thần thoại Hi Lạp, văn học phương Tây trong tiểu thuyết John Steinbeck.
- Cách tiếp cận lịch sử-xã hội: xem xét vai trò của các sự kiện lịch sử, xã hội, hệ thống chính trị, chủng tộc, giới tính ối với sự tái sinh các cổ mẫu trong tiểu thuyết John Steinbeck. Cách tiếp cận lịch sử-xã hội chú trọng mối quan hệ giữa văn bản văn học và lịch sử xã hội của tác giả cũng như cộng ồng của anh ta. Do ó, việc sử dụng cách tiếp cận này sẽ giúp chúng tui lí giải sự xung ột giữa hệ cổ mẫu của John Steinbeck với các mẫu hình ban ầu, các hệ giá trị phổ quát.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Để thực hiện luận án, trên cơ sở phương pháp luận nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn, luận án kết hợp nhiều phương pháp và thao tác nghiên cứu. Luận án chú trọng các phương pháp sau:
- Phương pháp liên ngành: ược sử dụng xuyên suốt luận án ể khám phá cổ mẫu trong tiểu thuyết John Steinbeck trên nền tảng kết hợp kết quả nghiên cứu từ các lĩnh vực a dạng của khoa học xã hội và nhân văn như văn học, văn hóa, lịch sử, triết học, tôn giáo, ngôn ngữ học, tâm lí học.
- Phương pháp cấu trúc - hệ thống: ược dùng ể khảo sát, sắp xếp hệ thống cổ mẫu trong tiểu thuyết John Steinbeck, ồng thời khi phân tích các phương diện biểu hiện của hệ thống cổ mẫu ó, luận án không xem xét vấn ề theo hướng cô lập mà ặt trong hệ thống ể xác ịnh ặc trưng cổ mẫu và phong cách tiểu thuyết John Steinbeck.
- Phương pháp so sánh lịch sử: ược dùng ể tái thiết những gì ã suy tàn hay biến mất của một nền văn hóa, văn học; ối chiếu các sự kiện lịch sử ể truy tìm
Do Drive thay đổi chính sách, nên một số link cũ yêu cầu duyệt download.
Password giải nén nếu cần: ket-noi.com | Bấm vào Link, đợi vài giây sau đó bấm Get Website để tải:
You must be registered for see links