princess_cloud_land
New Member
Link tải miễn phí Luận văn: Quan niệm về thơ của Xuân Diệu : Luận văn ThS. Văn học: 60 22 32
Nhà xuất bản: ĐHKHXHNV
Ngày: 2003
Chủ đề: Lý luận văn học
Phê bình thơ
Thơ
Văn học Việt Nam
Xuân Diệu
Miêu tả: 136 tr
Luận văn đề cập đến thơ và những quan niệm cơ bản về thơ ca nói chung. Đi sâu nghiên cứu những vấn đề quan niệm về bản chất thơ và phê bình thơ của Xuân Diệu. Trên cơ sở thực tiễn sáng tác thơ, phê bình thơ, nêu lên những đóng góp của ông đối với nền thơ ca Việt nam thế kỷ 20
Luận văn ThS. Lý luận văn học -- Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn. Đại học Quốc gia Hà Nội, 2003
MỤC LỤC
A. MỞ ĐẦU ................................................................................................................................... 1 B. NỘI DUNG...............................................................................................................................13 CHƯƠNG THỨ NHẤT:THƠ VÀ NHỮNG QUAN NIỆM CƠ BẢN VỀ THƠ................................13
I - Lƣợc khảo một số định nghĩa về thơ. ..........................................................................13 Xung quanh một số định nghĩa về thơ cổ...............................................................................14 Xung quanh một số định nghĩa về thơ hiện đại .....................................................................15
II- Những quan niệm cơ bản về thơ...................................................................................21 1. Quan niệm về thơ trong văn học trung đại. .......................................................................21 Em xuống dưới ao em bắt con cua ..........................................................................................23 Hắn kêu một tiếng, chàng ôi ! .................................................................................................23 2. Quan niệm về thơ trong văn học hiện đại..........................................................................27
2.1. Quan niệm về thơ từ đầu thế kỷ XX - 1945...................................................................27 2.2. Quan niệm về thơ từ 1945 đến 1975. ............................................................................31 2.3. Quan niệm về thơ từ 1975 đến nay ...............................................................................33
CHƯƠNG THỨ HAI.........................................................................................................................38 QUAN NIỆM CỦA XUÂN DIỆU VỀ ĐẶC TRƢNG THƠ .........................................................38 I - Xuân Diệu quan niệm về thơ...........................................................................................38 1. Xuân Diệu quan niệm về bản chất thơ. ..............................................................................38 2 . Xuân Diệu quan niệm về nhà thơ......................................................................................49 3. Xuân Diệu quan niệm về quy trình sáng tạo thơ................................................................58 4. Xuân Diệu quan niệm về chất lượng thơ. ..........................................................................66 II- Xuân Diệu quan niệm về phê bình thơ..........................................................................74
1. Xuân Diệu quan niệm về mục đích, nhiệm vụ, yêu cầu, cách thức, phương pháp phê bình thơ. ........................................................................................................................................76
2. Xuân Diệu quan niệm về mối quan hệ giữa nhà thơ, nhà phê bình thơ với công chúng thơ.
...............................................................................................................................................83 CHƯƠNG THỨ BA...........................................................................................................................88 QUAN NIỆM VÀ ĐÁNH GIÁ CỦA XUÂN DIỆU VỀ THƠ ......................................................88
147
1.Quan niệm về thơ của Xuân Diệu qua tìm hiểu phê bình ca dao. 89
2. Quan niệm về thơ của Xuân Diệu qua phê bình thơ hiện đại . 91
3. Quan niệm về thơ của Xuân Diệu qua phê bình giới thiệu những tinh hoa
thơ ca thế giới.
4. Quan niệm về thơ của Xuân Diệu qua nghiên cứu phê bình thơ cổ .
4.1 - Nguyễn Trãi - nhà thơ mở đầu nền Văn học cổ điển Việt nam.
4.2 - Nguyễn Du - Đại thi hào dân tộc
4.3 - Hồ Xuân Hương - Bà chúa thơ Nôm.
C- KẾT LUẬN
93 94
106
116
130
142
148
A. MỞ ĐẦU
1.Tính cấp thiết của đề tài.
1.1. Thơ là một thể loại văn học ra đời từ rất sớm và có vô số quan niệm về thơ. Có ngƣời nói : “thơ là muối của cuộc đời”, và cao hơn, thơ chính là “máu của cuộc đời”. Lê Quí Đôn quan niệm : “Thơ khởi phát tự trong lòng người ta”. I.W.Goethe xem thơ là hành động tự giải toả của mỗi ngƣời. Với Tố Hữu, thơ là “tiếng nói hồn nhiên nhất của tâm hồn”. Nhà thơ Sóng Hồng coi thơ là “tình cảm và lý trí kết hợp một cách nhuần nhuyễn và có nghệ thuật” để có khả năng “thể hiện con người và thời đại một cách cao đẹp”. Platon xem “thơ là tặng phẩm của thần linh”v.v...và v.v... Dù thơ là gì đi nữa thì vẫn phải là kết tinh và thăng hoa của mồ hôi và nƣớc mắt cuộc đời. Có thể nói có bao nhiêu nhà thơ, ngƣời đọc thơ thì có bấy nhiêu cách hình dung “định nghĩa” và quan niệm về thơ khác nhau. Lãnh địa tinh thần này, mang trong mình những quan niệm riêng tiềm ẩn đầy sức ám gợi không dễ gì thấu hiểu nắm bắt. Chính điều đó khiến thơ ca trở thành một loại hình nghệ thuật đƣợc sự quan tâm hàng đầu của các nhà nghiên cứu. Nói đến thơ là nói đến một hệ thống mở, một dòng chảy dào dạt luôn vận động biến đổi không ngừng mà sự luận bàn là một hành trình không có hồi kết.
1.2. Xuân D Đình Thi có ngôn ngữ tự nhiêà một nhà thơ lớn, một “hiện tượng nghệ thuật điển hình” là “nhà thơ mới nhất trong các nhà thơ mới”, ngƣời góp phần làm nên “một thời đại trong thi ca”, đồng thời cũng là “người tái tạo nguồn sinh lực cho Thơ mới những năm 36 - 39 và đẩy trào lưu thơ ca này vào thời cực thịnh”. Sau cách mạng, hồn thơ Xuân Diệu rộng mở nhƣ muốn ôm trùm cả cuộc đời mới. Hai trƣờng ca “Ngọn quốc kì” và “Hội nghị non sông” chứng tỏ ông đã bƣớc đúng giữa đại lộ thơ ca cách mạng. Bên cạnh thơ chính trị, thơ chiến đấu và xây dựng cuộc sống mới, con ngƣời mới, mảng thơ tình yêu đã làm cho tên tuổi Xuân Diệu thành bất tử. Đến nay, ông vẫn là nhà thơ tình số một, nhà thơ tình “kiệt xuất” chƣa ai vƣợt qua đƣợc.
1
Mảng thơ dịch và giới thiệu tinh hoa thơ ca thế giới cũng chứa đựng không ít tài thơ và quan niệm về thơ của ông.
Không chỉ dừng lại ở đó, Xuân Diệu còn là “nhà nghiên cứu phê bình lỗi lạc”(Mai Quốc Liên), “một đại gia”(Hà Xuân Trƣờng), “một viện nghiên cứu ”(Chế Lan Viên) trong việc nghiên cứu phê bình thơ. Bởi vậy, có thể nói, hơn ai hết, Xuân Diệu là một trong những người có tư cách được xem là một nhà thơ có cả một hệ thống quan niệm về thơ và nghề thơ đầy đủ nhất. Nó không chỉ được phát biểu, trình bày bằng một hệ thống lý luận rất phong phú mà còn được bày tỏ sinh động qua thực tiễn sáng tác thơ và nghiên cứu phê bình thơ.
1.3. Theo dòng lịch sử, mỗi tác giả và tác phẩm văn chƣơng luôn chịu sự thử thách, chọn lọc khắc nghiệt của thời gian và phần nhiều đã rơi vào quên lãng. Nhƣng “dường như ngược lại với quy luật ấy, những tác giả và tác phẩm tiêu biểu lại không ngừng được luận bàn qua các thời kỳ lịch sử”. Đó là kết luận mang tầm khái quát cao của giáo sƣ Hà Minh Đức đối với các thi hào, thi bá trong văn học Việt Nam. Bên cạnh những : Nguyễn Trãi, Nguyễn Du, Hồ Xuân Hƣơng, Hồ Chí Minh, Tố Hữu... Xuân Diệu cũng là một trƣờng hợp tiêu biểu cho việc “không ngừng được luận bàn qua các thời kỳ lịch sử”. Trong những năm gần đây, nhiều luận án tiến sĩ về Xuân Diệu đƣợc bảo vệ thành công, nhƣng những gì trong di sản nghệ thuật Xuân Diệu để lại vẫn là những chân trời mới đầy hấp dẫn và có sức lôi cuốn đặc biệt.
1.4. Với tƣ cách là một tác gia văn học lớn, nhiều nhà nghiên cứu, phê bình đã đi sâu tìm hiểu các phƣơng diện khác nhau của các giá trị trong thơ và phê bình thơ của Xuân Diệu. Nhƣng vấn đề “Quan niệm của Xuân Diệu về thơ” thì chƣa thực sự trở thành đối tƣợng nghiên cứu trọng tâm của bất kỳ một công trình khoa học nào. Bởi vậy, luận văn chọn đề tài : “Quan niệm về thơ của Xuân Diệu” nhằm cố gắng hệ thống, phân tích và trình bầy những đóng góp trong quan niệm về thơ của Xuân Diệu trên các phƣơng diện chính: quan niệm về đặc trƣng, bản chất của thơ, nhà thơ, qui trình sáng tạo thơ, chất lƣợng
2
thơ... từ đó đƣa ra những lý giải quan niệm về thơ đó là gì? Nó ảnh hƣởng, chi phối đến thực tiễn sáng tác : cả thơ và phê bình thơ của bản thân nhà thơ nói riêng cũng nhƣ vai trò, tác động và ý nghĩa của quan niệm ấy trong sự vận động và phát triển của thơ ca dân tộc nói chung ra sao? Qua đó, phần nào giúp ngƣời đọc có một nhận thức toàn diện hơn về một tác gia văn học lớn của dân tộc trong một giai đoạn lịch sử cụ thể, gần trọn thế kỷ XX “một thế kỷ bùng nổ, một thế kỷ nhảy vọt trong tiến trình phát triển tuần tự của toàn nhân loại” đặng giúp chúng ta có thể bƣớc vào một thời kỳ văn học mới với bản lĩnh và những thành tựu xứng đáng hơn. Bởi vì, nói nhƣ Jiri Wolker : “Qua nhà thơ, người ta thấy tầm cỡ thời đại mà ông ta sống.”
2. Lịch sử vấn đề.
Xuân Diệu là một tác gia văn học lớn. Ông luôn đƣợc sự quan tâm của đông đảo giới nghiên cứu, phê bình. Ở những vấn đề và dƣới những góc độ, những phƣơng pháp nghiên cứu khác nhau, các nhà khoa học đã đi sâu và làm sáng tỏ nhiều điều lý thú. Nhƣng vấn đề, quan niệm về thơ của Xuân Diệu lại chƣa đƣợc quan tâm đúng mức. Vấn đề thƣờng chỉ dừng lại ở một phạm vi hẹp hay một mức độ vừa phải nếu không muốn nói là lƣớt qua. hay cũng có khi các tác giả trình bày quan niệm về thơ cho cả một trào lƣu, một giai đoạn nhƣng lại chƣa đi sâu vào từng tác giả cụ thể và coi đó là một đối tƣợng nghiên cứu có tính hệ thống; cũng cần thấy rằng quan niệm về thơ của mỗi tác giả luôn bị chi phối bởi quan điểm nghệ thuật của các khuynh hƣớng, trào lƣu văn học mà tác giả đó chịu ảnh hƣởng cũng nhƣ của từng giai đoạn lịch sử cụ thể. Hơn nữa phần lớn các nhà nghiên cứu mới chỉ đề cập tới quan niệm về thơ của Xuân Diệu trên các “văn bản lộ thiên” tức là các phát ngôn trực tiếp của tác giả mà chƣa chú trọng đúng mức đến “văn bản chìm”, ẩn chứa trong chính thực tiễn sáng tác của nhà thơ. Dầu vậy, luận văn luôn tiếp thu, kế thừa những kết qủa của những ngƣời đi trƣớc, coi đó là những gợi ý, những điểm tựa quan trọng làm nên tính hệ thống của vấn đề quan niệm về thơ của Xuân Diệu.
3
2.1. Tình hình nghiên cứu quan niệm về thơ của Xuân Diệu trước cách mạng tháng Tám.
Mặc dầu ngay từ khi mới xuất hiện trên thi đàn, Xuân Diệu đã lọt vào “mắt xanh” của những ngƣời tên tuổi và có uy tín trong giới văn nghệ sĩ, nhƣng nhìn chung các bài viết mới chỉ đánh giá cao vị trí hàng đầu của Xuân Diệu đối với phong trào Thơ mới ở góc độ những cách tân, sáng tạo đặc sắc về cả “hồn” và “xác” trong thơ, chƣa đề cập tới quan niệm về thơ của Xuân Diệu.
Thế Lữ, ngƣời đi tiên phong của phong trào Thơ mới, trong bài viết đầu tiên giới thiệu Xuân Diệu năm 1937, tuy có những nhận xét xác đáng biểu hiện sự trân trọng đối với một tài năng nhƣng cũng chỉ ở góc độ ngợi ca cái đặc điểm riêng trong thơ Xuân Diệu khác với Chế Lan Viên, Lƣu Trọng Lƣ, Huy Cận... Thế Lữ viết : “Thơ của ông không phải là “văn chương” nữa, đó là lời nói, là tiếng reo vui hay năn nỉ, là sự chân thành cảm xúc, hay là những tình ý rạo rực biến lẫn trong những thanh âm. Xuân Diệu, nhà thi sĩ của tuổi xuân, của lòng yêu và ánh sáng”. Năm 1938, trong lời tựa tập Thơ thơ, Thế Lữ vẫn tiếp tục dành những lời nồng nhiệt ngợi ca Xuân Diệu nhƣng cũng chỉ về những đặc điểm của hồn thơ Xuân Diệu : “Thơ thơ là cụm đầu mùa chàng tặng cho nhân gian. Và từ đây, chúng ta có Xuân Diệu. Loài người hãy hiểu con người ấy”(47.T12).
Hoài Thanh, tác giả Thi nhân Việt Nam (1942), ngƣời tổng kết “Một thời đại trong thi ca”, ngƣời định vị các chuẩn mực giá trị cũng nhƣ tầm quan trọng của nó trong tiến trình vận động và phát triển của thơ ca dân tộc, tuy đã nói nên đƣợc cái “thần” của hồn thơ Xuân Diệu nhƣng cũng chƣa đề cập đến quan niệm về thơ của ông khi cho rằng: thơ Xuân Diệu là nguồn sống dạt dào chƣa từng có. Khi vui cũng nhƣ khi buồn ông đều nồng nàn tha thiết. Sau đó Hoài Thanh đi đến một nhận định khái quát, đề cao đúng vị trí xứng đáng của nhà thơ: “Xuân Diệu mới nhất trong các nhà Thơ mới, nên những người lòng trẻ mới thích đọc Xuân Diệu mà đã thích thì phải mê... Với một nhà thơ còn gì quí hơn cho bằng sự hoan nghênh của tuổi trẻ”(29.T33, 37). Mặc dù vậy, qua Thi
4
nhân Việt Nam, Hoài Thanh đã khai mở nhiều vấn đề quan trọng cho việc tìm hiểu quan niệm về thơ nói chung và của Xuân Diệu nói riêng.
Vũ Ngọc Phan trong Nhà văn Việt Nam hiện đại (1941) có nêu cảm giác chung của ngƣời trí thức lúc bấy giờ về thơ Xuân Diệu. Họ đã từng “phải chặc lưỡi mà kêu: Thơ đâu lại có thứ thơ quái gở như thế !”. Nó ngây ngô quá, “Tây” quá nhất là về âm điệu. Theo Vũ Ngọc Phan: dù là thơ mới hay cũ, đã là thơ hay phải đảm bảo hai điều: ý nghĩa và âm điệu. ý nghĩa phải khoái hoạt, hùng hồn, thú vị phát ra bởi những tƣ tƣởng thâm trầm, còn âm điệu du dƣơng là nhờ ở cú pháp phân minh, chữ dùng tề chỉnh và quán xuyến. Đồng thời ông cũng bênh vực Xuân Diệu và cho rằng không thể dùng hai chữ “ngô nghê” đƣợc. Bởi vì “nếu ngũ quan bị kích thích, thi nhân chứa chan tình cảm mà phát ra lời thơ, thì trong trí tưởng tượng, những cái vô hình cũng có thể hoá ra hữu hìmh : Thơ cũng có thể ví như những thỏi nước đá mát lạnh và cảm đến não con người ta, nhạc có thể ví như một thứ rượu mùi, tuy ngọt, tuy đậm đà, thơm tho, mà có thể làm cho người ta say tuý luý”(48.T49). Và cuối cùng Vũ Ngọc Phan kết luận : “Xuân Diệu thật là một người có tâm hồn thi sĩ”. Rằng Xuân Diệu quan niệm về quá trình sáng tạo thơ phải luôn “với sự nồng nàn, tha thiết” bằng nhịp đập của trái tim chứ không phải là một tay “thợ thơ” chỉ chăm chăm chú ý vào kĩ thuật, chú ý đến “xác” mà không chú ý đến “hồn”.
2.2. Tình hình nghiên cứu quan niệm về thơ của Xuân Diệu sau cách mạng tháng Tám.
Nguyễn Văn Long trong Từ điển Văn học, T.II, Nhà xuất bản Khoa học xã hội, mục Xuân Diệu có đề cập ảnh hƣởng của thơ ca lãng mạn và tƣợng trƣng Pháp đến phong cách thơ Xuân Diệu. Nguyễn Văn Long cho rằng: Do chi phối bởi quan niệm về bản chất, chức năng và quy luật tự biểu hiện, đặc biệt quan niệm về “cái tôi” bản thể trong mỗi nhà thơ và mỗi tác phẩm thơ mà trong thơ, Xuân Diệu đã “kêu gọi tuổi trẻ tận hưởng hạnh phúc trần thế, nhằm tìm một lối thoát khỏi thực tại đen tối. Sự đòi hỏi hưởng thụ ấy trước hết và lớn nhất ở tình yêu, được nhà thơ nói lên một cách khát khao, rạo rực đến vô tận
5
bằng mọi giác quan cảm xúc nhạy bén, nhưng luôn luôn cảm giác mong manh, không thoả mãn, và do đó lúc nào cũng hốt hoảng, vội vàng lo sợ mọi cảm giác sẽ tan biến, tuổi trẻ và tình yêu sẽ phai tàn”(98.TII,T605).
Giáo sƣ Hà Minh Đức trong “Những chặng đường thơ Xuân Diệu” in trong Xuân Diệu về tác giả, tác phẩm phần thơ trƣớc cách mạng sau khi phân tích, thẩm bình đặc điểm kỳ diệu, tinh vi trong sáng tạo hình tƣợng, cảm xúc thơ đã đi đến kết luận : “Xuân Diệu là nhà thơ của cuộc đời mới. Từ cách cảm nghĩ cho đến những rung động trong thơ đều mang màu sắc hiện đại” (47.T169) và chính Xuân Diệu đã đƣa “Thơ mới lên ngôi trên thi đàn với khuôn mặt trẻ trung, tươi thắm và hẫp dẫn chưa từng có”. Sang phần thơ sau cách mạng ngoài việc phân tích những đóng góp lớn lao của Xuân Diệu trong việc hoà mình quần chúng, vào hiện thực vĩ đại của dân tộc, phản ánh không khí sôi nổi cuộc sống mới, con ngƣời mới, giáo sƣ đi đến kết luận : “trong nhiều thập kỷ phát triển của những chặng đường thơ cách mạng, Xuân Diệu đã chín lại với thực tế mới và nguồn thơ đã lại tỏ ra dào dạt, sung sức”(47.T191).
Theo tác giả Lý Hoài Thu, trong “Thơ Xuân Diệu trước cách mạng tháng Tám - 1945”, Xuân Diệu có một quan niệm rất rõ nét và đặc biệt nhạy cảm với phạm trù “Không gian, thời gian”, điều mà ông gọi chung là “kích thước của toàn vũ trụ”. Điều thú vị hơn, là từ quan niệm đó ông đòi hỏi ngƣời cầm bút phải có “rất nhiều không gian ở trong hồn” và “rất nhiều thời gian ở trong tâm trí”. Cũng trong chuyên luận này, tác giả Lý Hoài Thu đã chỉ rõ : “Xuân Diệu là người có hệ thống quan niệm tương đối hoàn chỉnh về mục đích vai trò của sáng tạo nghệ thuật, mặc dầu có lúc ông đã tự mâu thuẫn giữa những lời tuyên ngôn với quá trình sáng tác” (51.T20). Tác giả còn đƣa ra một luận điểm có sức thuyết phục là : việc khẳng định quan niệm về sự tồn tại của cá nhân, của “cái tôi” nghệ sĩ đã quyết định và chi phối đến hệ thống quan niệm nghệ thuật của chính nhà thơ. Tác giả đã phân tích, lý giải và chứng minh cụ thể không chỉ ở lý luận mà còn trong cả thực tiễn sáng tác. Chẳng hạn khi tác giả cho rằng : ngoài “Lời đưa duyên” cho tập “Thơ Thơ” Xuân Diệu
6
còn có hai bài thơ, mà theo tác giả, trực tiếp bộc lộ quan điểm sáng tác của Xuân Diệu. Đó là hai bài : “ Cảm xúc” và “ Lời thơ vào tập gửi hương”.
Trên nền tảng của chủ nghĩa lãng mạn, cùng với “ Cây đàn muôn điệu” của Thế Lữ, có thể coi hai bài thơ trên là những lời tuyên ngôn của Xuân Diệu nói riêng và phong trào Thơ mới nói chung. Ở đây Xuân Diệu cũng mộng mơ, cũng tôn thờ cái đẹp nhƣng đằm thắm say sƣa hơn với cuộc đời trong bổn phận thi sĩ của mình: Là thi sĩ nghĩa là ru với gió
Mơ theo trăng và vơ vẩn cùng mây Để
4.3 - Hồ Xuân Hương - Bà chúa thơ Nôm.
Sinh ra và lớn lên khoảng nửa cuối Thế kỷ XVIII - nửa đầu Thế kỷ XIX, Hồ Xuân Hƣơng “tự mình sừng sững, chiếm vị trí đặc biệt trong làng thơ Việt Nam”(26.T5). Thi phẩm để lại không nhiều chỉ khoảng trên dƣới 50 bài thơ Nôm Đƣờng luật và tập thơ “Lưu Hương Ký” mới phát hiện và đƣợc coi là của Xuân Hƣơng. Thế nhƣng chỉ bằng bấy nhiêu thôi, Xuân Hƣơng đã đƣợc coi là một nhà thơ, một hiện tƣợng thơ độc nhất vô nhị với không ít cách đánh giá phẩm bình khác nhau của nhiều nhà nghiên cứu phê bình văn học. Chẳng hạn, JăngRixtal - nhà thơ Pháp trong bài tựa bản dịch thơ Hồ Xuân Hƣơng sang tiếng Pháp từng đánh giá. Hồ Xuân Hƣơng là “Một trong những tên tuổi lớn nhất của văn học Việt Nam và không chút nghi ngờ, là một trong những nữ thi sĩ hàng đầu của Châu á”(26.T10).Một trong những thành tựu đặc sắc của nghiên cứu phê bình thơ cổ nói chung và thơ Hồ Xuân Hƣơng nói riêng làm nền tảng cơ sở cho những nghiên cứu khám phá sau này là đóng góp của Xuân Diệu. Nhiều kết quả nghiên cứu, khám phá tinh tế đặc sắc của ông đã trở thành những định luận có tính chất bền vững. Định luận: Hồ Xuân Hƣơng - Bà chúa thơ Nôm là một minh chứng tiêu biểu.
Nhƣ chúng ta đã biết, việc nhận thức, khám phá thơ cổ điển trƣớc đây còn nhiều cực đoan, ấu trĩ, nhiều ngộ nhận hẹp hòi. Ví nhƣ, vào những năm 59 - 60 của thế kỷ, có nhiều ý kiến nêu vấn đề thơ Xuân Hƣơng dâm, tục có nên dạy ở nhà trƣờng không Liệu cho in và giới thiệu thơ của bà có lợi hay hại? Nhiều ngƣời đã tham gia tranh luận, nhiều quan điểm, cách đánh giá khác nhau và không phải không có những ý kiến đối lập. Nhƣng khi tập phê bình- tiểu
luận: Hồ Xuân Hương - Bà chúa thơ Nôm (1961) của Xuân Diệu ra đời thì có
Do Drive thay đổi chính sách, nên một số link cũ yêu cầu duyệt download.
Password giải nén nếu cần: ket-noi.com | Bấm vào Link, đợi vài giây sau đó bấm Get Website để tải:
Nhà xuất bản: ĐHKHXHNV
Ngày: 2003
Chủ đề: Lý luận văn học
Phê bình thơ
Thơ
Văn học Việt Nam
Xuân Diệu
Miêu tả: 136 tr
Luận văn đề cập đến thơ và những quan niệm cơ bản về thơ ca nói chung. Đi sâu nghiên cứu những vấn đề quan niệm về bản chất thơ và phê bình thơ của Xuân Diệu. Trên cơ sở thực tiễn sáng tác thơ, phê bình thơ, nêu lên những đóng góp của ông đối với nền thơ ca Việt nam thế kỷ 20
Luận văn ThS. Lý luận văn học -- Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn. Đại học Quốc gia Hà Nội, 2003
MỤC LỤC
A. MỞ ĐẦU ................................................................................................................................... 1 B. NỘI DUNG...............................................................................................................................13 CHƯƠNG THỨ NHẤT:THƠ VÀ NHỮNG QUAN NIỆM CƠ BẢN VỀ THƠ................................13
I - Lƣợc khảo một số định nghĩa về thơ. ..........................................................................13 Xung quanh một số định nghĩa về thơ cổ...............................................................................14 Xung quanh một số định nghĩa về thơ hiện đại .....................................................................15
II- Những quan niệm cơ bản về thơ...................................................................................21 1. Quan niệm về thơ trong văn học trung đại. .......................................................................21 Em xuống dưới ao em bắt con cua ..........................................................................................23 Hắn kêu một tiếng, chàng ôi ! .................................................................................................23 2. Quan niệm về thơ trong văn học hiện đại..........................................................................27
2.1. Quan niệm về thơ từ đầu thế kỷ XX - 1945...................................................................27 2.2. Quan niệm về thơ từ 1945 đến 1975. ............................................................................31 2.3. Quan niệm về thơ từ 1975 đến nay ...............................................................................33
CHƯƠNG THỨ HAI.........................................................................................................................38 QUAN NIỆM CỦA XUÂN DIỆU VỀ ĐẶC TRƢNG THƠ .........................................................38 I - Xuân Diệu quan niệm về thơ...........................................................................................38 1. Xuân Diệu quan niệm về bản chất thơ. ..............................................................................38 2 . Xuân Diệu quan niệm về nhà thơ......................................................................................49 3. Xuân Diệu quan niệm về quy trình sáng tạo thơ................................................................58 4. Xuân Diệu quan niệm về chất lượng thơ. ..........................................................................66 II- Xuân Diệu quan niệm về phê bình thơ..........................................................................74
1. Xuân Diệu quan niệm về mục đích, nhiệm vụ, yêu cầu, cách thức, phương pháp phê bình thơ. ........................................................................................................................................76
2. Xuân Diệu quan niệm về mối quan hệ giữa nhà thơ, nhà phê bình thơ với công chúng thơ.
...............................................................................................................................................83 CHƯƠNG THỨ BA...........................................................................................................................88 QUAN NIỆM VÀ ĐÁNH GIÁ CỦA XUÂN DIỆU VỀ THƠ ......................................................88
147
1.Quan niệm về thơ của Xuân Diệu qua tìm hiểu phê bình ca dao. 89
2. Quan niệm về thơ của Xuân Diệu qua phê bình thơ hiện đại . 91
3. Quan niệm về thơ của Xuân Diệu qua phê bình giới thiệu những tinh hoa
thơ ca thế giới.
4. Quan niệm về thơ của Xuân Diệu qua nghiên cứu phê bình thơ cổ .
4.1 - Nguyễn Trãi - nhà thơ mở đầu nền Văn học cổ điển Việt nam.
4.2 - Nguyễn Du - Đại thi hào dân tộc
4.3 - Hồ Xuân Hương - Bà chúa thơ Nôm.
C- KẾT LUẬN
93 94
106
116
130
142
148
A. MỞ ĐẦU
1.Tính cấp thiết của đề tài.
1.1. Thơ là một thể loại văn học ra đời từ rất sớm và có vô số quan niệm về thơ. Có ngƣời nói : “thơ là muối của cuộc đời”, và cao hơn, thơ chính là “máu của cuộc đời”. Lê Quí Đôn quan niệm : “Thơ khởi phát tự trong lòng người ta”. I.W.Goethe xem thơ là hành động tự giải toả của mỗi ngƣời. Với Tố Hữu, thơ là “tiếng nói hồn nhiên nhất của tâm hồn”. Nhà thơ Sóng Hồng coi thơ là “tình cảm và lý trí kết hợp một cách nhuần nhuyễn và có nghệ thuật” để có khả năng “thể hiện con người và thời đại một cách cao đẹp”. Platon xem “thơ là tặng phẩm của thần linh”v.v...và v.v... Dù thơ là gì đi nữa thì vẫn phải là kết tinh và thăng hoa của mồ hôi và nƣớc mắt cuộc đời. Có thể nói có bao nhiêu nhà thơ, ngƣời đọc thơ thì có bấy nhiêu cách hình dung “định nghĩa” và quan niệm về thơ khác nhau. Lãnh địa tinh thần này, mang trong mình những quan niệm riêng tiềm ẩn đầy sức ám gợi không dễ gì thấu hiểu nắm bắt. Chính điều đó khiến thơ ca trở thành một loại hình nghệ thuật đƣợc sự quan tâm hàng đầu của các nhà nghiên cứu. Nói đến thơ là nói đến một hệ thống mở, một dòng chảy dào dạt luôn vận động biến đổi không ngừng mà sự luận bàn là một hành trình không có hồi kết.
1.2. Xuân D Đình Thi có ngôn ngữ tự nhiêà một nhà thơ lớn, một “hiện tượng nghệ thuật điển hình” là “nhà thơ mới nhất trong các nhà thơ mới”, ngƣời góp phần làm nên “một thời đại trong thi ca”, đồng thời cũng là “người tái tạo nguồn sinh lực cho Thơ mới những năm 36 - 39 và đẩy trào lưu thơ ca này vào thời cực thịnh”. Sau cách mạng, hồn thơ Xuân Diệu rộng mở nhƣ muốn ôm trùm cả cuộc đời mới. Hai trƣờng ca “Ngọn quốc kì” và “Hội nghị non sông” chứng tỏ ông đã bƣớc đúng giữa đại lộ thơ ca cách mạng. Bên cạnh thơ chính trị, thơ chiến đấu và xây dựng cuộc sống mới, con ngƣời mới, mảng thơ tình yêu đã làm cho tên tuổi Xuân Diệu thành bất tử. Đến nay, ông vẫn là nhà thơ tình số một, nhà thơ tình “kiệt xuất” chƣa ai vƣợt qua đƣợc.
1
Mảng thơ dịch và giới thiệu tinh hoa thơ ca thế giới cũng chứa đựng không ít tài thơ và quan niệm về thơ của ông.
Không chỉ dừng lại ở đó, Xuân Diệu còn là “nhà nghiên cứu phê bình lỗi lạc”(Mai Quốc Liên), “một đại gia”(Hà Xuân Trƣờng), “một viện nghiên cứu ”(Chế Lan Viên) trong việc nghiên cứu phê bình thơ. Bởi vậy, có thể nói, hơn ai hết, Xuân Diệu là một trong những người có tư cách được xem là một nhà thơ có cả một hệ thống quan niệm về thơ và nghề thơ đầy đủ nhất. Nó không chỉ được phát biểu, trình bày bằng một hệ thống lý luận rất phong phú mà còn được bày tỏ sinh động qua thực tiễn sáng tác thơ và nghiên cứu phê bình thơ.
1.3. Theo dòng lịch sử, mỗi tác giả và tác phẩm văn chƣơng luôn chịu sự thử thách, chọn lọc khắc nghiệt của thời gian và phần nhiều đã rơi vào quên lãng. Nhƣng “dường như ngược lại với quy luật ấy, những tác giả và tác phẩm tiêu biểu lại không ngừng được luận bàn qua các thời kỳ lịch sử”. Đó là kết luận mang tầm khái quát cao của giáo sƣ Hà Minh Đức đối với các thi hào, thi bá trong văn học Việt Nam. Bên cạnh những : Nguyễn Trãi, Nguyễn Du, Hồ Xuân Hƣơng, Hồ Chí Minh, Tố Hữu... Xuân Diệu cũng là một trƣờng hợp tiêu biểu cho việc “không ngừng được luận bàn qua các thời kỳ lịch sử”. Trong những năm gần đây, nhiều luận án tiến sĩ về Xuân Diệu đƣợc bảo vệ thành công, nhƣng những gì trong di sản nghệ thuật Xuân Diệu để lại vẫn là những chân trời mới đầy hấp dẫn và có sức lôi cuốn đặc biệt.
1.4. Với tƣ cách là một tác gia văn học lớn, nhiều nhà nghiên cứu, phê bình đã đi sâu tìm hiểu các phƣơng diện khác nhau của các giá trị trong thơ và phê bình thơ của Xuân Diệu. Nhƣng vấn đề “Quan niệm của Xuân Diệu về thơ” thì chƣa thực sự trở thành đối tƣợng nghiên cứu trọng tâm của bất kỳ một công trình khoa học nào. Bởi vậy, luận văn chọn đề tài : “Quan niệm về thơ của Xuân Diệu” nhằm cố gắng hệ thống, phân tích và trình bầy những đóng góp trong quan niệm về thơ của Xuân Diệu trên các phƣơng diện chính: quan niệm về đặc trƣng, bản chất của thơ, nhà thơ, qui trình sáng tạo thơ, chất lƣợng
2
thơ... từ đó đƣa ra những lý giải quan niệm về thơ đó là gì? Nó ảnh hƣởng, chi phối đến thực tiễn sáng tác : cả thơ và phê bình thơ của bản thân nhà thơ nói riêng cũng nhƣ vai trò, tác động và ý nghĩa của quan niệm ấy trong sự vận động và phát triển của thơ ca dân tộc nói chung ra sao? Qua đó, phần nào giúp ngƣời đọc có một nhận thức toàn diện hơn về một tác gia văn học lớn của dân tộc trong một giai đoạn lịch sử cụ thể, gần trọn thế kỷ XX “một thế kỷ bùng nổ, một thế kỷ nhảy vọt trong tiến trình phát triển tuần tự của toàn nhân loại” đặng giúp chúng ta có thể bƣớc vào một thời kỳ văn học mới với bản lĩnh và những thành tựu xứng đáng hơn. Bởi vì, nói nhƣ Jiri Wolker : “Qua nhà thơ, người ta thấy tầm cỡ thời đại mà ông ta sống.”
2. Lịch sử vấn đề.
Xuân Diệu là một tác gia văn học lớn. Ông luôn đƣợc sự quan tâm của đông đảo giới nghiên cứu, phê bình. Ở những vấn đề và dƣới những góc độ, những phƣơng pháp nghiên cứu khác nhau, các nhà khoa học đã đi sâu và làm sáng tỏ nhiều điều lý thú. Nhƣng vấn đề, quan niệm về thơ của Xuân Diệu lại chƣa đƣợc quan tâm đúng mức. Vấn đề thƣờng chỉ dừng lại ở một phạm vi hẹp hay một mức độ vừa phải nếu không muốn nói là lƣớt qua. hay cũng có khi các tác giả trình bày quan niệm về thơ cho cả một trào lƣu, một giai đoạn nhƣng lại chƣa đi sâu vào từng tác giả cụ thể và coi đó là một đối tƣợng nghiên cứu có tính hệ thống; cũng cần thấy rằng quan niệm về thơ của mỗi tác giả luôn bị chi phối bởi quan điểm nghệ thuật của các khuynh hƣớng, trào lƣu văn học mà tác giả đó chịu ảnh hƣởng cũng nhƣ của từng giai đoạn lịch sử cụ thể. Hơn nữa phần lớn các nhà nghiên cứu mới chỉ đề cập tới quan niệm về thơ của Xuân Diệu trên các “văn bản lộ thiên” tức là các phát ngôn trực tiếp của tác giả mà chƣa chú trọng đúng mức đến “văn bản chìm”, ẩn chứa trong chính thực tiễn sáng tác của nhà thơ. Dầu vậy, luận văn luôn tiếp thu, kế thừa những kết qủa của những ngƣời đi trƣớc, coi đó là những gợi ý, những điểm tựa quan trọng làm nên tính hệ thống của vấn đề quan niệm về thơ của Xuân Diệu.
3
2.1. Tình hình nghiên cứu quan niệm về thơ của Xuân Diệu trước cách mạng tháng Tám.
Mặc dầu ngay từ khi mới xuất hiện trên thi đàn, Xuân Diệu đã lọt vào “mắt xanh” của những ngƣời tên tuổi và có uy tín trong giới văn nghệ sĩ, nhƣng nhìn chung các bài viết mới chỉ đánh giá cao vị trí hàng đầu của Xuân Diệu đối với phong trào Thơ mới ở góc độ những cách tân, sáng tạo đặc sắc về cả “hồn” và “xác” trong thơ, chƣa đề cập tới quan niệm về thơ của Xuân Diệu.
Thế Lữ, ngƣời đi tiên phong của phong trào Thơ mới, trong bài viết đầu tiên giới thiệu Xuân Diệu năm 1937, tuy có những nhận xét xác đáng biểu hiện sự trân trọng đối với một tài năng nhƣng cũng chỉ ở góc độ ngợi ca cái đặc điểm riêng trong thơ Xuân Diệu khác với Chế Lan Viên, Lƣu Trọng Lƣ, Huy Cận... Thế Lữ viết : “Thơ của ông không phải là “văn chương” nữa, đó là lời nói, là tiếng reo vui hay năn nỉ, là sự chân thành cảm xúc, hay là những tình ý rạo rực biến lẫn trong những thanh âm. Xuân Diệu, nhà thi sĩ của tuổi xuân, của lòng yêu và ánh sáng”. Năm 1938, trong lời tựa tập Thơ thơ, Thế Lữ vẫn tiếp tục dành những lời nồng nhiệt ngợi ca Xuân Diệu nhƣng cũng chỉ về những đặc điểm của hồn thơ Xuân Diệu : “Thơ thơ là cụm đầu mùa chàng tặng cho nhân gian. Và từ đây, chúng ta có Xuân Diệu. Loài người hãy hiểu con người ấy”(47.T12).
Hoài Thanh, tác giả Thi nhân Việt Nam (1942), ngƣời tổng kết “Một thời đại trong thi ca”, ngƣời định vị các chuẩn mực giá trị cũng nhƣ tầm quan trọng của nó trong tiến trình vận động và phát triển của thơ ca dân tộc, tuy đã nói nên đƣợc cái “thần” của hồn thơ Xuân Diệu nhƣng cũng chƣa đề cập đến quan niệm về thơ của ông khi cho rằng: thơ Xuân Diệu là nguồn sống dạt dào chƣa từng có. Khi vui cũng nhƣ khi buồn ông đều nồng nàn tha thiết. Sau đó Hoài Thanh đi đến một nhận định khái quát, đề cao đúng vị trí xứng đáng của nhà thơ: “Xuân Diệu mới nhất trong các nhà Thơ mới, nên những người lòng trẻ mới thích đọc Xuân Diệu mà đã thích thì phải mê... Với một nhà thơ còn gì quí hơn cho bằng sự hoan nghênh của tuổi trẻ”(29.T33, 37). Mặc dù vậy, qua Thi
4
nhân Việt Nam, Hoài Thanh đã khai mở nhiều vấn đề quan trọng cho việc tìm hiểu quan niệm về thơ nói chung và của Xuân Diệu nói riêng.
Vũ Ngọc Phan trong Nhà văn Việt Nam hiện đại (1941) có nêu cảm giác chung của ngƣời trí thức lúc bấy giờ về thơ Xuân Diệu. Họ đã từng “phải chặc lưỡi mà kêu: Thơ đâu lại có thứ thơ quái gở như thế !”. Nó ngây ngô quá, “Tây” quá nhất là về âm điệu. Theo Vũ Ngọc Phan: dù là thơ mới hay cũ, đã là thơ hay phải đảm bảo hai điều: ý nghĩa và âm điệu. ý nghĩa phải khoái hoạt, hùng hồn, thú vị phát ra bởi những tƣ tƣởng thâm trầm, còn âm điệu du dƣơng là nhờ ở cú pháp phân minh, chữ dùng tề chỉnh và quán xuyến. Đồng thời ông cũng bênh vực Xuân Diệu và cho rằng không thể dùng hai chữ “ngô nghê” đƣợc. Bởi vì “nếu ngũ quan bị kích thích, thi nhân chứa chan tình cảm mà phát ra lời thơ, thì trong trí tưởng tượng, những cái vô hình cũng có thể hoá ra hữu hìmh : Thơ cũng có thể ví như những thỏi nước đá mát lạnh và cảm đến não con người ta, nhạc có thể ví như một thứ rượu mùi, tuy ngọt, tuy đậm đà, thơm tho, mà có thể làm cho người ta say tuý luý”(48.T49). Và cuối cùng Vũ Ngọc Phan kết luận : “Xuân Diệu thật là một người có tâm hồn thi sĩ”. Rằng Xuân Diệu quan niệm về quá trình sáng tạo thơ phải luôn “với sự nồng nàn, tha thiết” bằng nhịp đập của trái tim chứ không phải là một tay “thợ thơ” chỉ chăm chăm chú ý vào kĩ thuật, chú ý đến “xác” mà không chú ý đến “hồn”.
2.2. Tình hình nghiên cứu quan niệm về thơ của Xuân Diệu sau cách mạng tháng Tám.
Nguyễn Văn Long trong Từ điển Văn học, T.II, Nhà xuất bản Khoa học xã hội, mục Xuân Diệu có đề cập ảnh hƣởng của thơ ca lãng mạn và tƣợng trƣng Pháp đến phong cách thơ Xuân Diệu. Nguyễn Văn Long cho rằng: Do chi phối bởi quan niệm về bản chất, chức năng và quy luật tự biểu hiện, đặc biệt quan niệm về “cái tôi” bản thể trong mỗi nhà thơ và mỗi tác phẩm thơ mà trong thơ, Xuân Diệu đã “kêu gọi tuổi trẻ tận hưởng hạnh phúc trần thế, nhằm tìm một lối thoát khỏi thực tại đen tối. Sự đòi hỏi hưởng thụ ấy trước hết và lớn nhất ở tình yêu, được nhà thơ nói lên một cách khát khao, rạo rực đến vô tận
5
bằng mọi giác quan cảm xúc nhạy bén, nhưng luôn luôn cảm giác mong manh, không thoả mãn, và do đó lúc nào cũng hốt hoảng, vội vàng lo sợ mọi cảm giác sẽ tan biến, tuổi trẻ và tình yêu sẽ phai tàn”(98.TII,T605).
Giáo sƣ Hà Minh Đức trong “Những chặng đường thơ Xuân Diệu” in trong Xuân Diệu về tác giả, tác phẩm phần thơ trƣớc cách mạng sau khi phân tích, thẩm bình đặc điểm kỳ diệu, tinh vi trong sáng tạo hình tƣợng, cảm xúc thơ đã đi đến kết luận : “Xuân Diệu là nhà thơ của cuộc đời mới. Từ cách cảm nghĩ cho đến những rung động trong thơ đều mang màu sắc hiện đại” (47.T169) và chính Xuân Diệu đã đƣa “Thơ mới lên ngôi trên thi đàn với khuôn mặt trẻ trung, tươi thắm và hẫp dẫn chưa từng có”. Sang phần thơ sau cách mạng ngoài việc phân tích những đóng góp lớn lao của Xuân Diệu trong việc hoà mình quần chúng, vào hiện thực vĩ đại của dân tộc, phản ánh không khí sôi nổi cuộc sống mới, con ngƣời mới, giáo sƣ đi đến kết luận : “trong nhiều thập kỷ phát triển của những chặng đường thơ cách mạng, Xuân Diệu đã chín lại với thực tế mới và nguồn thơ đã lại tỏ ra dào dạt, sung sức”(47.T191).
Theo tác giả Lý Hoài Thu, trong “Thơ Xuân Diệu trước cách mạng tháng Tám - 1945”, Xuân Diệu có một quan niệm rất rõ nét và đặc biệt nhạy cảm với phạm trù “Không gian, thời gian”, điều mà ông gọi chung là “kích thước của toàn vũ trụ”. Điều thú vị hơn, là từ quan niệm đó ông đòi hỏi ngƣời cầm bút phải có “rất nhiều không gian ở trong hồn” và “rất nhiều thời gian ở trong tâm trí”. Cũng trong chuyên luận này, tác giả Lý Hoài Thu đã chỉ rõ : “Xuân Diệu là người có hệ thống quan niệm tương đối hoàn chỉnh về mục đích vai trò của sáng tạo nghệ thuật, mặc dầu có lúc ông đã tự mâu thuẫn giữa những lời tuyên ngôn với quá trình sáng tác” (51.T20). Tác giả còn đƣa ra một luận điểm có sức thuyết phục là : việc khẳng định quan niệm về sự tồn tại của cá nhân, của “cái tôi” nghệ sĩ đã quyết định và chi phối đến hệ thống quan niệm nghệ thuật của chính nhà thơ. Tác giả đã phân tích, lý giải và chứng minh cụ thể không chỉ ở lý luận mà còn trong cả thực tiễn sáng tác. Chẳng hạn khi tác giả cho rằng : ngoài “Lời đưa duyên” cho tập “Thơ Thơ” Xuân Diệu
6
còn có hai bài thơ, mà theo tác giả, trực tiếp bộc lộ quan điểm sáng tác của Xuân Diệu. Đó là hai bài : “ Cảm xúc” và “ Lời thơ vào tập gửi hương”.
Trên nền tảng của chủ nghĩa lãng mạn, cùng với “ Cây đàn muôn điệu” của Thế Lữ, có thể coi hai bài thơ trên là những lời tuyên ngôn của Xuân Diệu nói riêng và phong trào Thơ mới nói chung. Ở đây Xuân Diệu cũng mộng mơ, cũng tôn thờ cái đẹp nhƣng đằm thắm say sƣa hơn với cuộc đời trong bổn phận thi sĩ của mình: Là thi sĩ nghĩa là ru với gió
Mơ theo trăng và vơ vẩn cùng mây Để
4.3 - Hồ Xuân Hương - Bà chúa thơ Nôm.
Sinh ra và lớn lên khoảng nửa cuối Thế kỷ XVIII - nửa đầu Thế kỷ XIX, Hồ Xuân Hƣơng “tự mình sừng sững, chiếm vị trí đặc biệt trong làng thơ Việt Nam”(26.T5). Thi phẩm để lại không nhiều chỉ khoảng trên dƣới 50 bài thơ Nôm Đƣờng luật và tập thơ “Lưu Hương Ký” mới phát hiện và đƣợc coi là của Xuân Hƣơng. Thế nhƣng chỉ bằng bấy nhiêu thôi, Xuân Hƣơng đã đƣợc coi là một nhà thơ, một hiện tƣợng thơ độc nhất vô nhị với không ít cách đánh giá phẩm bình khác nhau của nhiều nhà nghiên cứu phê bình văn học. Chẳng hạn, JăngRixtal - nhà thơ Pháp trong bài tựa bản dịch thơ Hồ Xuân Hƣơng sang tiếng Pháp từng đánh giá. Hồ Xuân Hƣơng là “Một trong những tên tuổi lớn nhất của văn học Việt Nam và không chút nghi ngờ, là một trong những nữ thi sĩ hàng đầu của Châu á”(26.T10).Một trong những thành tựu đặc sắc của nghiên cứu phê bình thơ cổ nói chung và thơ Hồ Xuân Hƣơng nói riêng làm nền tảng cơ sở cho những nghiên cứu khám phá sau này là đóng góp của Xuân Diệu. Nhiều kết quả nghiên cứu, khám phá tinh tế đặc sắc của ông đã trở thành những định luận có tính chất bền vững. Định luận: Hồ Xuân Hƣơng - Bà chúa thơ Nôm là một minh chứng tiêu biểu.
Nhƣ chúng ta đã biết, việc nhận thức, khám phá thơ cổ điển trƣớc đây còn nhiều cực đoan, ấu trĩ, nhiều ngộ nhận hẹp hòi. Ví nhƣ, vào những năm 59 - 60 của thế kỷ, có nhiều ý kiến nêu vấn đề thơ Xuân Hƣơng dâm, tục có nên dạy ở nhà trƣờng không Liệu cho in và giới thiệu thơ của bà có lợi hay hại? Nhiều ngƣời đã tham gia tranh luận, nhiều quan điểm, cách đánh giá khác nhau và không phải không có những ý kiến đối lập. Nhƣng khi tập phê bình- tiểu
luận: Hồ Xuân Hương - Bà chúa thơ Nôm (1961) của Xuân Diệu ra đời thì có
Do Drive thay đổi chính sách, nên một số link cũ yêu cầu duyệt download.
Password giải nén nếu cần: ket-noi.com | Bấm vào Link, đợi vài giây sau đó bấm Get Website để tải:
You must be registered for see links
Last edited by a moderator: