duong_thanhvu90
New Member
Link tải luận văn miễn phí cho ae Kết Nối
HAI CÁCH TIẾP CẬN VỀ CHỦ NGHĨA XÃ HỘI
Trong bài viết này, trên cơ sở phân tích các ưu và nhược điểm của hai cách tiếp cận về chủ nghĩa xã hội, tác giả rút ra kết luận rằng cách tiếp cận từ góc độ bản chất của chủ nghĩa xã hội giúp chúng ta khắc phục được nhiều nhược điểm của cách tiếp cận theo các đặc trưng được dự báo của nó, đặc biệt là cách tiếp cận ấy không trói buộc chúng ta vào những chủ trương, biện pháp cụ thể được đề xuất trong một hoàn cảnh lịch sử cụ thể nhất định, mà chỉ đòi hỏi chúng ta phải bám chắc vào mục tiêu của sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội để quyết định hành động, còn những chủ trương biện pháp cụ thể để đạt được mục tiêu ấy cần rất linh hoạt.
1. Cách tiếp cận theo các đặc trưng được dự báo của chủ nghĩa hội
Chủ nghĩa xã hội là gì và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ấy ở Việt Nam phải như thế nào? Có thể nói, đó là vấn đề trung tâm của công tác lý luận của chúng ta trong suốt mấy chục năm qua.
Câu hỏi ấy tưởng như đã có câu trả lời rất rõ ràng từ thời kỳ trước đổi mới vì lúc đó chúng ta đã có mẫu hình cụ thể là chủ nghĩa xã hội hiện thực được tuyên bố là đã được xây dựng thành công ở Liên Xô từ năm 1936. Tuy nhiên, từ giữa những năm 80 của thế kỷ XX, đặc biệt là từ sau khi chế độ xã hội chủ nghĩa ở Liên Xô và Đông Âu sụp đổ, việc trả lời câu hỏi ấy đã không còn đơn giản nữa.
Ngay từ giữa thế kỷ XIX, như mọi người đều biết, C.Mác và Ph.Ăngghen đã phát hiện ra xu hướng phát triển tất yếu của xã hội loài người và đi đến kết luận rằng chủ nghĩa tư bản tất yếu sẽ bị thay thế bằng chủ nghĩa xã hội. Nhưng cái chủ nghĩa xã hội tương lai ấy sẽ có diện mạo cụ thể như thế nào? Về vấn đề này, trên cơ sở suy rộng kết quả vận động và phát triển của chủ nghĩa tư bản ra cho các miền xã hội lân cận được hình thành và phát triển lên từ chủ nghĩa tư bản, C.Mác và Ph.Ăngghen đã đưa ra những phác họa dưới dạng các dự báo về các đặc trưng của xã hội tương lai(1), trong đó C.Mác và Ph.Ăngghen đặc biệt nhấn mạnh đến việc xóa bỏ chế độ sở hữu tư sản.
Đến lượt mình, việc thủ tiêu triệt để chế độ sở hữu tư sản, theo C.Mác và Ph.Ăngghen, sẽ mang lại một loạt kết quả. Các kết quả ấy đồng thời cũng là những đặc trưng của xã hội mới, trong số đó đặc trưng quan trọng nhất được C.Mác và Ph.Ăngghen nhấn mạnh trước hết là sở hữu công cộng, kế đó là các đặc trưng quan trọng khác được trình bày chung cho xã hội tương lai và phải đến Phê phán Cương lĩnh Gôta mới được C.Mác xếp một số vào chủ nghĩa xã hội và số khác vào chủ nghĩa cộng sản. Sau này, vào năm 1917, trong tác phẩm Nhà nước và cách mạng, xuất phát từ những quan điểm của C.Mác trong Phê phán Cương lĩnh Gôta, V.I.Lênin đã phát triển tiếp quan điểm của C.Mác về sự phân kỳ chủ nghĩa cộng sản, theo đó, chủ nghĩa xã hội (giai đoạn thấp của chủ nghĩa cộng sản) có 4 đặc trưng chủ yếu sau đây:
1) Tư liệu sản xuất không còn là của riêng của cá nhân nữa, mà thuộc về toàn xã hội.
2) Phân phối theo lao động.
3) “Giai đoạn đầu của chủ nghĩa cộng sản chưa thể thực hiện được công bằng và bình đẳng: về mặt của cải, thì vẫn còn chênh lệch, mà những chênh lệch ấy là bất công, nhưng tình trạng người bóc lột người thì không thể có nữa”.
4) Nhà nước vẫn chưa tiêu vong hẳn(2).
Trong giai đoạn cao của xã hội cộng sản chủ nghĩa, ngoài một số đặc trưng đã có trong chủ nghĩa xã hội nhưng được phát triển tiếp về chất, còn có thêm một số đặc trưng mới sau đây:
1) Không còn tình trạng lệ thuộc vào sự phân công lao động.
2) Không còn sự đối lập giữa lao động trí óc và lao động chân tay.
3) Lao động không chỉ còn là phương tiện sinh sống, mà bản thân nó trở thành nhu cầu bậc nhất của cuộc sống.
4) Con người phát triển toàn diện.
5) Lực lượng sản xuất phát triển mạnh mẽ.
6) Tất cả các nguồn của cải của xã hội tuôn ra tràn đầy.
7) “Làm hết năng lực, hưởng theo nhu cầu”(3).
cần nói rằng, sự trình bày vắn tắt trên đây của V.I.Lênin về các đặc trưng chủ yếu của chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản đã trở thành mô hình rất hấp dẫn về chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản mà tất cả những người mácxít - lêninit trên toàn thế giới đều phấn đấu để đạt tới.
Tuy nhiên, nếu căn cứ vào nội dung của Cương lĩnh thứ I của Đảng công nhân dân chủ - xã hội Nga được thông qua tại Đại hội lần thứ II của Đảng (năm 1903) và đặc biệt là Cương lĩnh thứ II được thông qua tại Đại hội lần thứ VIII của Đảng (3/1919) thì trong số các đặc trưng của chủ nghĩa xã hội được nêu trong Nhà nước và cách mạng, có lẽ cần bổ sung thêm ít nhất 3 đặc trưng quan trọng nữa, đó là:
1) Phát triển nền kinh tế quốc dân một cách có kế hoạch.
2) Không còn (hay ít nhất là hạn chế) sản xuất hàng hoá(4).
3) Cơ sở vật chất - kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội phải là nền đại công nghiệp hiện đại dựa trên cơ sở điện khí hoá.
Còn nếu căn cứ vào khẳng định của C.Mác và Ph.Ăngghen trong Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản cũng như vào các khẳng định của Ph.Ăngghen trong Sự phát triển của chủ nghĩa xã hội từ không tưởng đến khoa học và trong Chống Đuyrinh, thì trong số các đặc trưng của xã hội sẽ thay thế xã hội tư sản cũ, cần bổ sung thêm một đặc trưng rất quan trọng nữa, đó là, trong xã hội ấy:
“Con người... trở thành người tự do”và“Sự phát triển tự do của mỗi người là điều kiện cho sự phát triển tự do của tất cả mọi người”. Riêng bước chuyển của xã hội từ chủ nghĩa tư bản sang chủ nghĩa cộng sản được Ph.Ăngghen đánh giá là “bước nhảy của nhân loại từ vương quốc của tất yếu sang vương quốc của tự do”(5).
Sau này, kể từ mùa xuân năm 1921, sau thất bại của Chính sách cộng sản thời chiến, V.I.Lênin đã thay đổi quan điểm của mình về con đường xây dựng chủ nghĩa xã hội, chuyển sang thực hiện chính sách kinh tế mới (NEP). Tiếc rằng NEP chưa thực hiện được bao lâu thì V.I.Lênin qua đời.
Tháng 10/1961, Đại hội lần thứ XXII của Đảng Cộng sản Liên Xô đã thông qua bản Cương lĩnh thứ III, trong đó có nêu lên quan niệm về chủ nghĩa cộng sản.
25 năm sau, bản Cương lĩnh thứ III này đã được Đại hội lần thứ XXVII của Đảng Cộng sản Liên Xô (năm 1986) sửa đổi, bổ sung và gọi là “Cương lĩnh của Đảng Cộng sản Liên Xô (bản sửa đổi mới)”. Bản sửa đổi mới này trước hết nêu lên quan niệm của Đảng Cộng sản Liên Xô về chủ nghĩa xã hội, tiếp đó nhắc lại nội dung cơ bản của quan niệm về chủ nghĩa cộng sản đã được nêu ra trong bản Cương lĩnh thứ III(6).
Trong khi đó, trong các văn kiện của Đảng Cộng sản Trung Quốc, không thấy có chỗ nào nêu lên các quan niệm về chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản. Kể từ khi thành lập (năm 1921) đến nay, Đảng Cộng sản Trung Quốc đã trải qua 16 kỳ đại hội nhưng chỉ thông qua một bản Cương lĩnh tại Đại hội lần thứ I năm 1921. Bản Cương lĩnh này không nói chủ nghĩa xã hội là gì, gồm những đặc trưng nào, nhưng qua đoạn sau đây của Cương lĩnh, ta có thể hình dung ít nhiều quan niệm của Đảng Cộng sản Trung Quốc về chủ nghĩa xã hội và về con đường thiết lập chủ nghĩa xã hội ở Trung Quốc:
"II. Cương lĩnh của Đảng như sau:
1. Quân đội cách mạng cần cùng với giai cấp vô sản lật đổ chính quyền của giai cấp các nhà tư bản, cần giúp đỡ giai cấp công nhân cho đến khi xoá bỏ sự phân chia giai cấp trong xã hội.
2. Thừa nhận sự chuyên chính của giai cấp vô sản cho đến khi kết thúc đấu tranh giai cấp, tức là cho đến khi xoá bỏ việc phân chia giai cấp trong xã hội.
3. Xoá bỏ chế độ tư hữu tư bản, tịch thu các tư liệu sản xuất như máy móc, đất đai, nhà xưởng, bán thành phẩm v.v. quy vào công hữu xã hội.
4. Liên hệ với Quốc tế thứ ba"(7).
Như vậy là chúng ta đã điểm qua một cách rất vắn tắt những dự báo về các đặc trưng của xã hội tương lai từ C.Mác, Ph.Ăngghen, V.I.Lênin đến Cương lĩnh và Văn kiện Đại hội của các Đảng Cộng sản Liên Xô và Trung Quốc cho đến tận những năm gần đây.
Riêng ở Việt Nam, ngay khi vừa thành lập vào tháng 2 năm 1930, trong Chánh cương vắn tắt của Đảng, Đảng ta đã khẳng định con đường đi lên của cách mạng Việt Nam là “làm tư sản dân quyền cách mạng và thổ địa cách mạng để đi tới xã hội cộng sản”(8).
Đường lối cơ bản này đã tiếp tục được khẳng định và nói rõ trong Luận cương chánh trị của Đảng Cộng sản Đông Dương được soạn thảo vào tháng 10 năm 1930. Song cả Chánh cương vắn tắt lẫn Luận cương chánh trị của Đảng đều không nói “Xã hội cộng sản” là gì? Vì sao vậy? Có lẽ vì lúc ấy mục tiêu trước mắt của chúng ta đang là “làm tư sản dân quyền cách mạng và thổ địa cách mạng”.
Năm 1953, đáp ứng yêu cầu nâng cao trình độ chính trị của cán bộ, đảng viên và toàn thể nhân dân, Hồ Chí Minh đã viết một loạt bài báo được công bố năm 1953, sau tập hợp lại thành cuốn Thường thức chính trị, được in vào năm 1954. Cuốn sách đã giải đáp hàng loạt câu hỏi thuộc lĩnh vực chính trị học, trong đó có các câu hỏi về chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản(9).
Đây là tác phẩm đầu tiên và có lẽ là duy nhất của Hồ Chí Minh trình bày một cách có hệ thống quan niệm của Người về các đặc trưng của chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản căn cứ vào chỉ dẫn của các tác gia kinh điển và đặc biệt là vào thực tiễn chủ nghĩa xã hội hiện thực của Liên Xô cho đến lúc bấy giờ.
Sau này, trong bài giảng tại lớp huấn luyện đảng viên mới do Thành uỷ Hà Nội tổ chức ngày 27/5/1966, dưới tiêu đề Chủ nghĩa cộng sản - mục đích và lý tưởng của Đảng ta, đồng chí Trường Chinh thay mặt lãnh đạo Đảng đã trình bày 6 đặc điểm (cũng có thể coi là 6 đặc trưng) của xã hội cộng sản chủ nghĩa(10).
Dưới sự chỉ đạo của các quan niệm về chủ nghĩa xã hội trên đây, công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội đã đạt được những thành tựu quan trọng, nhưng đồng thời cũng bộc lộ những thiếu sót, sai lầm. Những sai lầm đó đã khiến cho bên cạnh những thành tựu quan trọng đã đạt được, chúng ta cũng đã phải chứng kiến tình trạng sa sút dần dần trong sản xuất và đến cuối những năm 70, đầu những năm 80 của thế kỷ XX, chứng kiến cảnh đất nước bị rơi vào một cuộc khủng hoảng kinh tế - xã hội trầm trọng.(
9)
Để thoát ra khỏi cuộc khủng hoảng đó, Đại hội VI đã đề ra đường lối đổi mới toàn diện đất nước. Công cuộc đổi mới này, theo Đại hội VI, phải được bắt đầu bằng đổi mới tư duy, trước hết là đổi mới tư duy về chủ nghĩa xã hội và về con đường xây dựng chủ nghĩa xã hội. Kết quả của sự đổi mới tư duy ấy về chủ nghĩa xã hội là một quan niệm đúng đắn hơn về chủ nghĩa xã hội được nêu ra trong Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội và đã được thông qua tại Đại hội VII vào năm 1991. Cương lĩnh ghi:
“Xã hội xã hội chủ nghĩa mà nhân dân ta xây dựng là một xã hội:
- Do nhân dân lao động làm chủ.
- Có một nền kinh tế phát triển cao dựa trên lực lượng sản xuất hiện đại và chế độ công hữu về các tư liệu sản xuất chủ yếu.
- Có nền văn hoá tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.
- Con người được giải phóng khỏi áp bức, bóc lột, bất công, làm theo năng lực hưởng theo lao động, có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, có điều kiện phát triển toàn diện cá nhân.
- Các dân tộc trong nước bình đẳng, đoàn kết và giúp đỡ lẫn nhau cùng tiến bộ.
- Có quan hệ hữu nghị và hợp tác với nhân dân tất cả các nước trên thế giới”(11).
15 năm sau, quan niệm trên đây về chủ nghĩa xã hội đã được Đại hội X (năm 2006) sửa đổi, bổ sung và diễn đạt lại như sau:
“Xã hội xã hội chủ nghĩa mà Đảng, Nhà nước và nhân dân ta xây dựng là một xã hội dân giàu, nước mạnh, công bằng, dân chủ, văn minh; do nhân dân làm chủ; có nền kinh tế phát triển cao, dựa trên lực lượng sản xuất hiện đại và quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất; có nền văn hoá tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc; con người được giải phóng khỏi áp bức, bất công, có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, phát triển toàn diện; các dân tộc trong cộng đồng Việt Nam bình đẳng, đoàn kết, tương trợ, giúp nhau cùng tiến bộ; có Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản; có quan hệ hữu nghị và hợp tác với các nước trên thế giới”(12).
2. Một cách tiếp cận khác về chủ nghĩa xã hội - tiếp cận từ góc độ bản chất.
Từ toàn bộ những điều đã trình bày, có thể rút ra nhận xét gì từ con đường dài tìm kiếm lời giải đáp cho câu hỏi “Chủ nghĩa xã hội là gì, gồm những đặc trưng cơ bản nào?”, câu hỏi mà cho đến nay, đối với chúng ta, vẫn đang còn cần được tiếp tục làm rõ.
Như đã nói trên, C.Mác và Ph.Ăngghen đã phát hiện ra xu hướng phát triển tất yếu của xã hội loài người và đi đến kết luận rằng chủ nghĩa tư bản tất yếu sẽ bị thay thế bằng chủ nghĩa xã hội. Sự thay thế đó dứt khoát sẽ xảy ra. Nhưng còn cái xã hội tương lai ấy sẽ có diện mạo cụ thể như thế nào thì về vấn đề này C.Mác và Ph.Ăngghen mới chỉ đưa ra những phác hoạ dưới dạng các dự báo, tức là dưới dạng cái có khả năng sẽ xảy ra chứ không phải cái dứt khoát sẽ xảy ra. Hơn thế nữa, số lượng và nội dung của các đặc trưng ấy cũng được C.Mác và Ph.Ăngghen nêu lên trong các tác phẩm khác nhau của mình một cách khác nhau, khi có cái này, khi có cái kia và đều được nói chung cho xã hội cộng sản tương lai. Chẳng hạn, theo Những nguyên lý của chủ nghĩa cộng sản thì xã hội cộng sản tương lai có 13 đặc trưng, theo Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản thì có 10 điểm mà ta có thể coi như 10 đặc trưng. Cũng như vậy, theo Chống Đuyrinh thì xã hội cộng sản có 12 đặc trưng, còn theo Sự phát triển của chủ nghĩa xã hội từ không tưởng đến khoa học thì xã hội cộng sản cũng có 12 đặc trưng giống như trong Chống Đuyrinh (vì nội dung cơ bản của tác phẩm này là sự tổ hợp lại 3 chương (hay mục) của tác phẩm Chống Đuyrinh). Nếu tổng hợp lại từ cả 4 tác phẩm trên thì xã hội cộng sản có 16 đặc trưng, trong đó có 4 đặc trưng được cả 4 tác phẩm nêu lên, có 5 đặc trưng được 3 trong 4 tác phẩm trên nêu lên, còn 4 đặc trưng chỉ có 1 và 3 đặc trưng cũng chỉ có 1 trong 4 tác phẩm trên nêu lên. Mãi đến tác phẩm Phê phán Cương lĩnh Gôta, C.Mác mới phân chia quá trình hình thành xã hội cộng sản chủ nghĩa ra thành: 1) Thời kỳ quá độ từ xã hội tư bản chủ nghĩa lên xã hội cộng sản chủ nghĩa; 2) Chủ nghĩa xã hội và 3) Chủ nghĩa cộng sản.(11)
Xuất phát từ quan điểm của C.Mác trong Phê phán cương lĩnh Gôta, V.I.Lênin trong tác phẩm Nhà nước và cách mạng đã trình bày lại, đồng thời làm rõ hơn nội dung những đặc trưng cơ bản nhất của chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản, theo đó, chủ nghĩa xã hội có 4 đặc trưng, còn chủ nghĩa cộng sản ngoài một số đặc trưng đã có trong chủ nghĩa xã hội nhưng được phát triển tiếp về chất, còn có thêm 7 đặc trưng mới nữa.
Sau V.I.Lênin, những người cộng sản vẫn cố gắng tiếp tục cụ thể hoá hay bổ sung thêm vào quan niệm của V.I.Lênin đặc trưng này hay đặc trưng kia của chủ nghĩa xã hội. Chẳng hạn, năm 1930, trong Báo cáo chính trị tại Đại hội lần thứ XVI của Đảng Cộng sản Liên Xô,
J.V.Stalin đã nêu lên 6 đặc trưng của chế độ kinh tế xô-viết mà về thực chất, có thể coi đó là 6 đặc trưng của chủ nghĩa xã hội. Theo Cương lĩnh của Đảng Cộng sản Liên Xô được thông qua tại Đại hội XXII thì chủ nghĩa cộng sản có 12 đặc trưng, được thông qua tại Đại hội XXVII (1986) có 9 đặc trưng, v.v..
Còn theo quan niệm của Hồ Chí Minh và của Đảng ta thì chủ nghĩa xã hội có bao nhiêu đặc trưng? Theo Hồ Chí Minh có 5 đặc trưng, theo Trường Chinh có 6 đặc trưng, theo Cương lĩnh được thông qua tại Đại hội VII có 6 đặc trưng. Tuy nhiên, nếu đem so sánh các đặc trưng được nêu ra trong các quan niệm này với nhau(13) thì thấy chỉ có 3 đặc trưng được cả ba quan niệm nhắc đến(*), 3 đặc trưng được hai quan niệm nhắc đến(**) và 5 đặc trưng chỉ có một quan niệm nhắc đến(***).
Như vậy, tuy cùng đặt mục tiêu là xây dựng chủ nghĩa xã hội nhưng các quan niệm cụ thể về chủ nghĩa xã hội ấy lại không hoàn toàn trùng nhau. Bản thân V.I.Lênin vào tháng 8 - tháng 9 năm 1917, trong tác phẩm Nhà nước và cách mạng, đã nêu rất rõ 4 đặc trưng của chủ nghĩa xã hội, nhưng đến ngày 8 tháng 3 năm 1918, khi bác bỏ ý kiến của Bukharin muốn trong Cương lĩnh của Đảng phải nói rõ về chủ nghĩa cộng sản, chính V.I.Lênin lại nêu ý kiến ngược lại với những điều đã viết trước đó hơn 5 tháng về 4 đặc trưng của chủ nghĩa xã hội: “Chúng ta không thể nhận định về chủ nghĩa xã hội được; chủ nghĩa xã hội sẽ như thế nào khi nó đạt tới những hình thức hoàn chỉnh của nó, điều đó chúng ta không biết, không thể nói lên được… Chúng ta còn chưa có tài liệu để nói rõ về chủ nghĩa xã hội (người trích nhấn mạnh). Những viên gạch dùng để xây dựng chủ nghĩa xã hội còn chưa làm xong.(***)Chúng ta không thể nói gì hơn và chúng ta cần hết sức thận trọng và chính xác. Điều đó và chỉ có điều đó, mới làm cho cương lĩnh của chúng ta có sức hấp dẫn. Nhưng nếu chúng ta tỏ ra một chút nào có tham vọng về điều mà chúng ta không thể làm được, thì sức mạnh của Cương lĩnh chúng ta sẽ vì thế mà giảm đi. Người ta sẽ ngờ rằng cương lĩnh đó của chúng ta chẳng qua chỉ là ảo tưởng. Cương lĩnh nói rõ cái gì chúng ta đã bắt đầu làm và những bước mà sau này chúng ta muốn tiến hành. Hiện nay chúng ta không thể nêu lên đặc trưng của chủ nghĩa xã hội, cho nên nêu lên nhiệm vụ đó là không đúng”(14) (người trích nhấn mạnh).
Phát biểu trên đây của V.I. Lênin cho thấy sau Cách mạng Tháng Mười, khi phải thực sự bắt tay vào công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội, V.I.Lênin đã thay đổi ý kiến của mình về việc xác định cụ thể những đặc trưng của chủ nghĩa xã hội. V.I.Lênin cho rằng đó là việc không thể làm và chưa nên làm khi “những viên gạch dùng để xây dựng chủ nghĩa xã hội còn chưa làm xong”.
Phải chăng đây cũng là lý do khiến trong Cương lĩnh thứ II được soạn thảo dưới sự chỉ đạo và tham gia trực tiếp của V.I.Lênin và được thông qua tại Đại hội VIII (tháng 3/1919), chính V.I.Lênin cũng không đưa ra định nghĩa về chủ nghĩa xã hội, không nêu ra các đặc trưng cụ thể của xã hội ấy? Còn tại bản Cương lĩnh của Đảng Cộng sản Liên Xô (bản sửa đổi mới) được Đại hội lần thứ XXVII của Đảng Cộng sản Liên Xô (năm 1986) thông qua, sau khi nêu lên các đặc trưng của chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản, Cương lĩnh đã viết tiếp: “Đảng Cộng sản Liên Xô không đề ra mục tiêu là đoán trước một cách chi tiết những đặc điểm của chủ nghĩa cộng sản hoàn toàn. Theo mức độ tiến lên chủ nghĩa cộng sản, tích luỹ kinh nghiệm xây dựng chủ nghĩa cộng sản, những quan niệm khoa học về giai đoạn cao nhất của xã hội mới sẽ được phong phú thêm và được cụ thể hoá”(15). Đảng Cộng sản Pháp cũng khẳng định: “Không ai có thể chủ tâm khẳng định trước những kết cấu chính trị và những đoạn tuyệt mà qua đó quá trình cải tạo xã hội chủ nghĩa đó được tiến hành, theo nhịp độ các cuộc đấu tranh và các cuộc bầu cử của nhân dân”(16). Còn Đảng Cộng sản Nhật Bản thì nói rằng “Về triển vọng xã hội chủ nghĩa của Nhật Bản, Cương lĩnh của Đảng chưa đưa ra một bức phác hoạ chi tiết. Trong quá trình cải cách dân chủ trong khuôn khổ chủ nghĩa tư bản, thông qua kinh nghiệm của chính Nhật Bản, triển vọng cụ thể của giai đoạn phát triển tiếp theo của xã hội Nhật Bản sẽ trở nên rõ ràng”(17).
Đó là bài học kinh nghiệm mà chính V.I.Lênin và sau đó là Đảng Cộng sản Liên Xô cùng các Đảng Cộng sản Pháp, Nhật Bản đã rút ra sau hàng thế kỷ nhận thức về chủ nghĩa xã hội.
Từ bài học kinh nghiệm ấy, chúng ta cần xét xem có nên tiếp tục nêu ra, hay nói đúng hơn, dự báo về các đặc trưng chi tiết của xã hội xã hội chủ nghĩa tương lai không?
Ở đây, có điều cần lưu ý là không phải cứ nêu ra ngày càng nhiều các đặc trưng của xã hội tương lai thì chúng ta sẽ nắm bắt được xã hội tương lai ấy một cách cụ thể hơn, rõ ràng hơn. Về phương diện này, cuộc tranh luận của V.I.Lênin với L.Đ.Tơrôtxki và N.I.Bukharin về vai trò và nhiệm vụ của công đoàn để lại cho chúng ta một bài học phương pháp luận rất đáng chú ý. Bài học đó là ở chỗ, trong quá trình nhận thức sự vật, chúng ta không thể bằng lòng chỉ với việc đưa ra những định nghĩa hình thức rồi ngừng lại ở đó. Nếu trong tình hình ấy - như V.I.Lênin viết - ta lấy hai hay nhiều định nghĩa khác nhau và xếp chúng lại với nhau một cách hoàn toàn ngẫu nhiên (chẳng hạn, cái cốc vừa là hình trụ bằng thuỷ tinh, vừa là công cụ dùng để uống), thì chúng ta sẽ rút ra được một định nghĩa chiết trung chỉ phản ánh được những mặt khác nhau của sự vật mà thôi. Quan điểm biện chứng đòi hỏi phải đi xa hơn thế: phải xem xét sự vật một cách khách quan, toàn diện, trong sự tự vận động, phát triển của sự vật ở từng hoàn cảnh lịch sử cụ thể của nó, từ đó thông qua các biện pháp nhận thức cần thiết mà đi vào nhận thức sự vật sâu hơn nữa: từ hiện tượng đến bản chất, từ bản chất cấp 1 đến bản chất cấp 2, v.v., đến vô cùng tận như V.I.Lênin nói. Có như vậy mới mong ngày càng thực sự hiểu được sự vật(18).
Vận dụng bài học đó vào trường hợp nhận thức về chủ nghĩa xã hội, có lẽ chúng ta không thể bằng lòng dừng lại ở chỗ chỉ liệt kê các đặc trưng được dự báo của nó, mà cần đi sâu phân tích để tìm ra những đặc trưng cốt lõi tạo nên bản chất của chủ nghĩa xã hội.
Trong chừng mực nhất định, có thể nói, chính Hồ Chí Minh đã sử dụng cách tiếp cận ấy ngay từ giữa những năm 50 đến gần cuối những năm 60 của thế kỷ XX - quãng thời gian chúng ta triển khai mạnh mẽ công cuộc cải tạo xã hội chủ nghĩa khắp miền Bắc, làm thay đổi kết cấu xã hội cũ, thay đổi cung cách làm ăn, nếp sống của mọi người. Vì vậy, trong bất cứ cuộc tiếp xúc nào với công chúng, ở đâu mọi người cũng hỏi: “Chủ nghĩa xã hội là gì?”, “Làm thế nào để xây dựng được chủ nghĩa xã hội?”, v.v.. Trong những lúc như thế, Hồ Chí Minh bao giờ cũng ứng khẩu trả lời tại chỗ theo cách hiểu của riêng mình chứ không dựa vào văn bản, sách vở nào hết. Mà đã trả lời ứng khẩu tại chỗ hết sức ngắn gọn như thế thì nội dung câu trả lời bao giờ cũng là nói tới những cái cốt lõi nhất của sự vật còn được đọng lại trong nhận thức, nói tới cái bản chất của sự vật.
Chẳng hạn, khi trả lời câu hỏi “Chủ nghĩa xã hội là gì?”, Hồ Chí Minh chú ý trước hết đến phương diện kinh tế, phương diện đời sống: “chủ nghĩa xã hội là làm cho mọi người dân sung sướng, ấm no”(19). “Đảng ta đấu tranh để làm gì? Là muốn cho tất cả mọi người được ăn no mặc ấm, được tự do. Mỗi một đảng viên đấu tranh để làm gì? Cũng để mọi người được ăn no mặc ấm, được tự do. Chủ nghĩa xã hội là cái gì? Là mọi người được ăn no mặc ấm, sung sướng, tự do”(20), v.v.
“Nói một cách tóm tắt, mộc mạc, chủ nghĩa xã hội trước hết nhằm làm cho nhân dân lao động thoát nạn bần cùng, làm cho mọi người có công ăn việc làm, được ấm no và sống một đời hạnh phúc”(21).
Song nhấn mạnh đến phương diện kinh tế, đến sự giàu có không có nghĩa là cứ có những điều ấy thì đã đủ để có chủ nghĩa xã hội. Tháng 7 năm 1956, trong buổi nói chuyện tại lớp hướng dẫn giáo viên cấp 2, cấp 3 và hội nghị sư phạm, Hồ Chí Minh hỏi:
“- Thế chủ nghĩa xã hội là gì?
(Một đồng chí mạnh bạo đứng lên nói: "Chủ nghĩa xã hội là những tư liệu sản xuất thuộc về nhân dân").
- Thế giữa người và người như thế nào?
(Đồng chí ấy chưa trả lời được. Chủ tịch Hồ Chí Minh đề nghị một đồng chí cùng đi với mình trả lời hộ và nhắc lại):
- Như vậy chủ nghĩa xã hội là lấy nhà máy, xe lửa, ngân hàng, v.v. làm của chung. Ai làm nhiều thì ăn nhiều, ai làm ít thì ăn ít, ai không làm không ăn, tất nhiên là trừ những người già cả, đau yếu và trẻ con...
Chủ nghĩa xã hội là làm sao cho dân giàu nước mạnh”(22).
Đoạn vừa dẫn rất đáng chú ý vì qua đó, ta thấy trong cách hiểu của Hồ Chí Minh, chủ nghĩa xã hội không phải chỉ có sở hữu công cộng, chỉ có cuộc sống sung sướng. Ngoài phương diện kinh tế, chủ nghĩa xã hội còn có một phương diện rất quan trọng khác nữa, đó là phương diện xã hội - phương diện quan hệ giữa người và người. Quan hệ đó phải như thế nào? Quan hệ đó phải công bằng (thể hiện trong nguyên tắc phân phối theo lao động mà Hồ Chí Minh vừa nhắc tới: “Ai làm nhiều ăn nhiều, ai làm ít thì ăn ít, ai không làm thì không ăn, tất nhiên là trừ những người già cả, đau yếu và trẻ con”). Quan hệ đó phải như thế nào nữa? Phải là một xã hội không còn chế độ người bóc lột người, một xã hội dân chủ, tự do. Hồ Chí Minh viết: “Cách mạng xã hội chủ nghĩa là nhằm xóa bỏ mọi chế độ người bóc lột người ở nước ta, nhằm đưa lại đời sống no ấm cho toàn dân ta” (người trích nhấn mạnh)(23); “Chúng ta tiến lên xây dựng một nước xã hội chủ nghĩa tức là một nước có một cuộc đời ấm no, bình đẳng, tự do và độc lập, tức là nước Việt Nam hòa bình, thống nhất, độc lập, dân chủ và giàu mạnh” (người trích nhấn mạnh) (24); nhân dân ta “kiên quyết xây dựng một nước Việt Nam độc lập, thống nhất, dân chủ, tự do, phú cường” (người trích nhấn mạnh) (25).
Về thực chất, cái đích ấy đã được Hồ Chí Minh chỉ ra từ cách đây non nửa thế kỷ. Ngày 01/12/1961, tại Đại hội Đảng bộ Hà Nội, Hồ Chí Minh nói:
“Mục đích của chủ nghĩa xã hội là gì?
Nói một cách giản đơn và dễ hiểu là: không ngừng nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân, trước hết là nhân dân lao động” (người trích nhấn mạnh) (33).
Hơn 30 năm sau, Hội nghị đại biểu toàn quốc giữa nhiệm kỳ khóa VII (tháng 1/1994) đã cụ thể hóa thêm quan điểm ấy của Hồ Chí Minh khi khẳng định:
“Có ý kiến cho rằng hình thức sở hữu là phương tiện, không nên coi là mục tiêu. Chỉ có tăng trưởng kinh tế, nâng cao đời sống của nhân dân mới là mục tiêu. Cần có nhận thức đầy đủ hơn và thống nhất hơn về vấn đề này.
Đúng là phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao đời sống nhân dân, thực hiện dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, văn minhmới là mục đích cuối cùng”(người trích nhấn mạnh)(34) của sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội.
Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX của Đảng cũng coi đây là mục tiêu, nhưng không xem đó là một mục tiêu bình thường, mà là mục tiêu chung của toàn dân tộc:
“Lợi ích giai cấp công nhân thống nhất với lợi ích toàn dân tộc trong mục tiêu chung (người trích nhấn mạnh) là: độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội, dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh”(35).
Đặc biệt, Đại hội X đã làm sáng tỏ thêm một bước nội dung cơ bản của khái niệm “định hướng xã hội chủ nghĩa trong nền kinh tế thị trường của nước ta” - một vấn đề đã được thảo luận rất nhiều trong suốt 20 năm đổi mới(36).
Từ những nội dung cơ bản của “định hướng xã hội chủ nghĩa trong nền kinh tế thị trường ở nước ta” được nêu trong văn kiện Đại hội X, có thể thấy, việc thực hiện đầy đủ những nội dung cơ bản ấy cũng chính là nhằm thực hiện nội dung cơ bản của mục tiêu “Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh” (mặc dầu việc thực hiện mục tiêu “văn minh” ở đây chưa được thể hiện rõ có lẽ do những khó khăn nhất định, và vì vậy, chúng tui đã kiến nghị nên tính tới việc thay thành tố văn minh bằng thành tố tự do(37)).
Những điều trình bày trên đây cho thấy, “Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh (hay tự do)” tuy chỉ là hai trong những đặc trưng của chủ nghĩa xã hội, nhưng khác với các đặc trưng khác, chúng là những đặc trưng chất lượng cơ bản nhất, cốt lõi nhất, là biểu hiện tập trung bản chất của chủ nghĩa xã hội mà nhân dân ta xây dựng. Chính vì thế, chúng là mục tiêu, hơn thế nữa, là mục tiêu chung của toàn dân tộc, mục tiêu cuối cùng mà sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội phấn đấu đạt tới. Đạt được mục tiêu cuối cùng hay mục tiêu chung ấy cũng có nghĩa là đã xây dựng thành công một xã hội vừa cao hơn, vừa đẹp hơn chủ nghĩa tư bản, chứ không phải phải hiện thực hoá được tất cả các đặc trưng được dự báo trong các quan niệm khác nhau về chủ nghĩa xã hội mới có thể được coi là đã xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội.
Do Drive thay đổi chính sách, nên một số link cũ yêu cầu duyệt download. các bạn chỉ cần làm theo hướng dẫn.
Password giải nén nếu cần: ket-noi.com | Bấm trực tiếp vào Link để tải:
HAI CÁCH TIẾP CẬN VỀ CHỦ NGHĨA XÃ HỘI
Trong bài viết này, trên cơ sở phân tích các ưu và nhược điểm của hai cách tiếp cận về chủ nghĩa xã hội, tác giả rút ra kết luận rằng cách tiếp cận từ góc độ bản chất của chủ nghĩa xã hội giúp chúng ta khắc phục được nhiều nhược điểm của cách tiếp cận theo các đặc trưng được dự báo của nó, đặc biệt là cách tiếp cận ấy không trói buộc chúng ta vào những chủ trương, biện pháp cụ thể được đề xuất trong một hoàn cảnh lịch sử cụ thể nhất định, mà chỉ đòi hỏi chúng ta phải bám chắc vào mục tiêu của sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội để quyết định hành động, còn những chủ trương biện pháp cụ thể để đạt được mục tiêu ấy cần rất linh hoạt.
1. Cách tiếp cận theo các đặc trưng được dự báo của chủ nghĩa hội
Chủ nghĩa xã hội là gì và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ấy ở Việt Nam phải như thế nào? Có thể nói, đó là vấn đề trung tâm của công tác lý luận của chúng ta trong suốt mấy chục năm qua.
Câu hỏi ấy tưởng như đã có câu trả lời rất rõ ràng từ thời kỳ trước đổi mới vì lúc đó chúng ta đã có mẫu hình cụ thể là chủ nghĩa xã hội hiện thực được tuyên bố là đã được xây dựng thành công ở Liên Xô từ năm 1936. Tuy nhiên, từ giữa những năm 80 của thế kỷ XX, đặc biệt là từ sau khi chế độ xã hội chủ nghĩa ở Liên Xô và Đông Âu sụp đổ, việc trả lời câu hỏi ấy đã không còn đơn giản nữa.
Ngay từ giữa thế kỷ XIX, như mọi người đều biết, C.Mác và Ph.Ăngghen đã phát hiện ra xu hướng phát triển tất yếu của xã hội loài người và đi đến kết luận rằng chủ nghĩa tư bản tất yếu sẽ bị thay thế bằng chủ nghĩa xã hội. Nhưng cái chủ nghĩa xã hội tương lai ấy sẽ có diện mạo cụ thể như thế nào? Về vấn đề này, trên cơ sở suy rộng kết quả vận động và phát triển của chủ nghĩa tư bản ra cho các miền xã hội lân cận được hình thành và phát triển lên từ chủ nghĩa tư bản, C.Mác và Ph.Ăngghen đã đưa ra những phác họa dưới dạng các dự báo về các đặc trưng của xã hội tương lai(1), trong đó C.Mác và Ph.Ăngghen đặc biệt nhấn mạnh đến việc xóa bỏ chế độ sở hữu tư sản.
Đến lượt mình, việc thủ tiêu triệt để chế độ sở hữu tư sản, theo C.Mác và Ph.Ăngghen, sẽ mang lại một loạt kết quả. Các kết quả ấy đồng thời cũng là những đặc trưng của xã hội mới, trong số đó đặc trưng quan trọng nhất được C.Mác và Ph.Ăngghen nhấn mạnh trước hết là sở hữu công cộng, kế đó là các đặc trưng quan trọng khác được trình bày chung cho xã hội tương lai và phải đến Phê phán Cương lĩnh Gôta mới được C.Mác xếp một số vào chủ nghĩa xã hội và số khác vào chủ nghĩa cộng sản. Sau này, vào năm 1917, trong tác phẩm Nhà nước và cách mạng, xuất phát từ những quan điểm của C.Mác trong Phê phán Cương lĩnh Gôta, V.I.Lênin đã phát triển tiếp quan điểm của C.Mác về sự phân kỳ chủ nghĩa cộng sản, theo đó, chủ nghĩa xã hội (giai đoạn thấp của chủ nghĩa cộng sản) có 4 đặc trưng chủ yếu sau đây:
1) Tư liệu sản xuất không còn là của riêng của cá nhân nữa, mà thuộc về toàn xã hội.
2) Phân phối theo lao động.
3) “Giai đoạn đầu của chủ nghĩa cộng sản chưa thể thực hiện được công bằng và bình đẳng: về mặt của cải, thì vẫn còn chênh lệch, mà những chênh lệch ấy là bất công, nhưng tình trạng người bóc lột người thì không thể có nữa”.
4) Nhà nước vẫn chưa tiêu vong hẳn(2).
Trong giai đoạn cao của xã hội cộng sản chủ nghĩa, ngoài một số đặc trưng đã có trong chủ nghĩa xã hội nhưng được phát triển tiếp về chất, còn có thêm một số đặc trưng mới sau đây:
1) Không còn tình trạng lệ thuộc vào sự phân công lao động.
2) Không còn sự đối lập giữa lao động trí óc và lao động chân tay.
3) Lao động không chỉ còn là phương tiện sinh sống, mà bản thân nó trở thành nhu cầu bậc nhất của cuộc sống.
4) Con người phát triển toàn diện.
5) Lực lượng sản xuất phát triển mạnh mẽ.
6) Tất cả các nguồn của cải của xã hội tuôn ra tràn đầy.
7) “Làm hết năng lực, hưởng theo nhu cầu”(3).
cần nói rằng, sự trình bày vắn tắt trên đây của V.I.Lênin về các đặc trưng chủ yếu của chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản đã trở thành mô hình rất hấp dẫn về chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản mà tất cả những người mácxít - lêninit trên toàn thế giới đều phấn đấu để đạt tới.
Tuy nhiên, nếu căn cứ vào nội dung của Cương lĩnh thứ I của Đảng công nhân dân chủ - xã hội Nga được thông qua tại Đại hội lần thứ II của Đảng (năm 1903) và đặc biệt là Cương lĩnh thứ II được thông qua tại Đại hội lần thứ VIII của Đảng (3/1919) thì trong số các đặc trưng của chủ nghĩa xã hội được nêu trong Nhà nước và cách mạng, có lẽ cần bổ sung thêm ít nhất 3 đặc trưng quan trọng nữa, đó là:
1) Phát triển nền kinh tế quốc dân một cách có kế hoạch.
2) Không còn (hay ít nhất là hạn chế) sản xuất hàng hoá(4).
3) Cơ sở vật chất - kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội phải là nền đại công nghiệp hiện đại dựa trên cơ sở điện khí hoá.
Còn nếu căn cứ vào khẳng định của C.Mác và Ph.Ăngghen trong Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản cũng như vào các khẳng định của Ph.Ăngghen trong Sự phát triển của chủ nghĩa xã hội từ không tưởng đến khoa học và trong Chống Đuyrinh, thì trong số các đặc trưng của xã hội sẽ thay thế xã hội tư sản cũ, cần bổ sung thêm một đặc trưng rất quan trọng nữa, đó là, trong xã hội ấy:
“Con người... trở thành người tự do”và“Sự phát triển tự do của mỗi người là điều kiện cho sự phát triển tự do của tất cả mọi người”. Riêng bước chuyển của xã hội từ chủ nghĩa tư bản sang chủ nghĩa cộng sản được Ph.Ăngghen đánh giá là “bước nhảy của nhân loại từ vương quốc của tất yếu sang vương quốc của tự do”(5).
Sau này, kể từ mùa xuân năm 1921, sau thất bại của Chính sách cộng sản thời chiến, V.I.Lênin đã thay đổi quan điểm của mình về con đường xây dựng chủ nghĩa xã hội, chuyển sang thực hiện chính sách kinh tế mới (NEP). Tiếc rằng NEP chưa thực hiện được bao lâu thì V.I.Lênin qua đời.
Tháng 10/1961, Đại hội lần thứ XXII của Đảng Cộng sản Liên Xô đã thông qua bản Cương lĩnh thứ III, trong đó có nêu lên quan niệm về chủ nghĩa cộng sản.
25 năm sau, bản Cương lĩnh thứ III này đã được Đại hội lần thứ XXVII của Đảng Cộng sản Liên Xô (năm 1986) sửa đổi, bổ sung và gọi là “Cương lĩnh của Đảng Cộng sản Liên Xô (bản sửa đổi mới)”. Bản sửa đổi mới này trước hết nêu lên quan niệm của Đảng Cộng sản Liên Xô về chủ nghĩa xã hội, tiếp đó nhắc lại nội dung cơ bản của quan niệm về chủ nghĩa cộng sản đã được nêu ra trong bản Cương lĩnh thứ III(6).
Trong khi đó, trong các văn kiện của Đảng Cộng sản Trung Quốc, không thấy có chỗ nào nêu lên các quan niệm về chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản. Kể từ khi thành lập (năm 1921) đến nay, Đảng Cộng sản Trung Quốc đã trải qua 16 kỳ đại hội nhưng chỉ thông qua một bản Cương lĩnh tại Đại hội lần thứ I năm 1921. Bản Cương lĩnh này không nói chủ nghĩa xã hội là gì, gồm những đặc trưng nào, nhưng qua đoạn sau đây của Cương lĩnh, ta có thể hình dung ít nhiều quan niệm của Đảng Cộng sản Trung Quốc về chủ nghĩa xã hội và về con đường thiết lập chủ nghĩa xã hội ở Trung Quốc:
"II. Cương lĩnh của Đảng như sau:
1. Quân đội cách mạng cần cùng với giai cấp vô sản lật đổ chính quyền của giai cấp các nhà tư bản, cần giúp đỡ giai cấp công nhân cho đến khi xoá bỏ sự phân chia giai cấp trong xã hội.
2. Thừa nhận sự chuyên chính của giai cấp vô sản cho đến khi kết thúc đấu tranh giai cấp, tức là cho đến khi xoá bỏ việc phân chia giai cấp trong xã hội.
3. Xoá bỏ chế độ tư hữu tư bản, tịch thu các tư liệu sản xuất như máy móc, đất đai, nhà xưởng, bán thành phẩm v.v. quy vào công hữu xã hội.
4. Liên hệ với Quốc tế thứ ba"(7).
Như vậy là chúng ta đã điểm qua một cách rất vắn tắt những dự báo về các đặc trưng của xã hội tương lai từ C.Mác, Ph.Ăngghen, V.I.Lênin đến Cương lĩnh và Văn kiện Đại hội của các Đảng Cộng sản Liên Xô và Trung Quốc cho đến tận những năm gần đây.
Riêng ở Việt Nam, ngay khi vừa thành lập vào tháng 2 năm 1930, trong Chánh cương vắn tắt của Đảng, Đảng ta đã khẳng định con đường đi lên của cách mạng Việt Nam là “làm tư sản dân quyền cách mạng và thổ địa cách mạng để đi tới xã hội cộng sản”(8).
Đường lối cơ bản này đã tiếp tục được khẳng định và nói rõ trong Luận cương chánh trị của Đảng Cộng sản Đông Dương được soạn thảo vào tháng 10 năm 1930. Song cả Chánh cương vắn tắt lẫn Luận cương chánh trị của Đảng đều không nói “Xã hội cộng sản” là gì? Vì sao vậy? Có lẽ vì lúc ấy mục tiêu trước mắt của chúng ta đang là “làm tư sản dân quyền cách mạng và thổ địa cách mạng”.
Năm 1953, đáp ứng yêu cầu nâng cao trình độ chính trị của cán bộ, đảng viên và toàn thể nhân dân, Hồ Chí Minh đã viết một loạt bài báo được công bố năm 1953, sau tập hợp lại thành cuốn Thường thức chính trị, được in vào năm 1954. Cuốn sách đã giải đáp hàng loạt câu hỏi thuộc lĩnh vực chính trị học, trong đó có các câu hỏi về chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản(9).
Đây là tác phẩm đầu tiên và có lẽ là duy nhất của Hồ Chí Minh trình bày một cách có hệ thống quan niệm của Người về các đặc trưng của chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản căn cứ vào chỉ dẫn của các tác gia kinh điển và đặc biệt là vào thực tiễn chủ nghĩa xã hội hiện thực của Liên Xô cho đến lúc bấy giờ.
Sau này, trong bài giảng tại lớp huấn luyện đảng viên mới do Thành uỷ Hà Nội tổ chức ngày 27/5/1966, dưới tiêu đề Chủ nghĩa cộng sản - mục đích và lý tưởng của Đảng ta, đồng chí Trường Chinh thay mặt lãnh đạo Đảng đã trình bày 6 đặc điểm (cũng có thể coi là 6 đặc trưng) của xã hội cộng sản chủ nghĩa(10).
Dưới sự chỉ đạo của các quan niệm về chủ nghĩa xã hội trên đây, công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội đã đạt được những thành tựu quan trọng, nhưng đồng thời cũng bộc lộ những thiếu sót, sai lầm. Những sai lầm đó đã khiến cho bên cạnh những thành tựu quan trọng đã đạt được, chúng ta cũng đã phải chứng kiến tình trạng sa sút dần dần trong sản xuất và đến cuối những năm 70, đầu những năm 80 của thế kỷ XX, chứng kiến cảnh đất nước bị rơi vào một cuộc khủng hoảng kinh tế - xã hội trầm trọng.(
9)
Để thoát ra khỏi cuộc khủng hoảng đó, Đại hội VI đã đề ra đường lối đổi mới toàn diện đất nước. Công cuộc đổi mới này, theo Đại hội VI, phải được bắt đầu bằng đổi mới tư duy, trước hết là đổi mới tư duy về chủ nghĩa xã hội và về con đường xây dựng chủ nghĩa xã hội. Kết quả của sự đổi mới tư duy ấy về chủ nghĩa xã hội là một quan niệm đúng đắn hơn về chủ nghĩa xã hội được nêu ra trong Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội và đã được thông qua tại Đại hội VII vào năm 1991. Cương lĩnh ghi:
“Xã hội xã hội chủ nghĩa mà nhân dân ta xây dựng là một xã hội:
- Do nhân dân lao động làm chủ.
- Có một nền kinh tế phát triển cao dựa trên lực lượng sản xuất hiện đại và chế độ công hữu về các tư liệu sản xuất chủ yếu.
- Có nền văn hoá tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.
- Con người được giải phóng khỏi áp bức, bóc lột, bất công, làm theo năng lực hưởng theo lao động, có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, có điều kiện phát triển toàn diện cá nhân.
- Các dân tộc trong nước bình đẳng, đoàn kết và giúp đỡ lẫn nhau cùng tiến bộ.
- Có quan hệ hữu nghị và hợp tác với nhân dân tất cả các nước trên thế giới”(11).
15 năm sau, quan niệm trên đây về chủ nghĩa xã hội đã được Đại hội X (năm 2006) sửa đổi, bổ sung và diễn đạt lại như sau:
“Xã hội xã hội chủ nghĩa mà Đảng, Nhà nước và nhân dân ta xây dựng là một xã hội dân giàu, nước mạnh, công bằng, dân chủ, văn minh; do nhân dân làm chủ; có nền kinh tế phát triển cao, dựa trên lực lượng sản xuất hiện đại và quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất; có nền văn hoá tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc; con người được giải phóng khỏi áp bức, bất công, có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, phát triển toàn diện; các dân tộc trong cộng đồng Việt Nam bình đẳng, đoàn kết, tương trợ, giúp nhau cùng tiến bộ; có Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản; có quan hệ hữu nghị và hợp tác với các nước trên thế giới”(12).
2. Một cách tiếp cận khác về chủ nghĩa xã hội - tiếp cận từ góc độ bản chất.
Từ toàn bộ những điều đã trình bày, có thể rút ra nhận xét gì từ con đường dài tìm kiếm lời giải đáp cho câu hỏi “Chủ nghĩa xã hội là gì, gồm những đặc trưng cơ bản nào?”, câu hỏi mà cho đến nay, đối với chúng ta, vẫn đang còn cần được tiếp tục làm rõ.
Như đã nói trên, C.Mác và Ph.Ăngghen đã phát hiện ra xu hướng phát triển tất yếu của xã hội loài người và đi đến kết luận rằng chủ nghĩa tư bản tất yếu sẽ bị thay thế bằng chủ nghĩa xã hội. Sự thay thế đó dứt khoát sẽ xảy ra. Nhưng còn cái xã hội tương lai ấy sẽ có diện mạo cụ thể như thế nào thì về vấn đề này C.Mác và Ph.Ăngghen mới chỉ đưa ra những phác hoạ dưới dạng các dự báo, tức là dưới dạng cái có khả năng sẽ xảy ra chứ không phải cái dứt khoát sẽ xảy ra. Hơn thế nữa, số lượng và nội dung của các đặc trưng ấy cũng được C.Mác và Ph.Ăngghen nêu lên trong các tác phẩm khác nhau của mình một cách khác nhau, khi có cái này, khi có cái kia và đều được nói chung cho xã hội cộng sản tương lai. Chẳng hạn, theo Những nguyên lý của chủ nghĩa cộng sản thì xã hội cộng sản tương lai có 13 đặc trưng, theo Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản thì có 10 điểm mà ta có thể coi như 10 đặc trưng. Cũng như vậy, theo Chống Đuyrinh thì xã hội cộng sản có 12 đặc trưng, còn theo Sự phát triển của chủ nghĩa xã hội từ không tưởng đến khoa học thì xã hội cộng sản cũng có 12 đặc trưng giống như trong Chống Đuyrinh (vì nội dung cơ bản của tác phẩm này là sự tổ hợp lại 3 chương (hay mục) của tác phẩm Chống Đuyrinh). Nếu tổng hợp lại từ cả 4 tác phẩm trên thì xã hội cộng sản có 16 đặc trưng, trong đó có 4 đặc trưng được cả 4 tác phẩm nêu lên, có 5 đặc trưng được 3 trong 4 tác phẩm trên nêu lên, còn 4 đặc trưng chỉ có 1 và 3 đặc trưng cũng chỉ có 1 trong 4 tác phẩm trên nêu lên. Mãi đến tác phẩm Phê phán Cương lĩnh Gôta, C.Mác mới phân chia quá trình hình thành xã hội cộng sản chủ nghĩa ra thành: 1) Thời kỳ quá độ từ xã hội tư bản chủ nghĩa lên xã hội cộng sản chủ nghĩa; 2) Chủ nghĩa xã hội và 3) Chủ nghĩa cộng sản.(11)
Xuất phát từ quan điểm của C.Mác trong Phê phán cương lĩnh Gôta, V.I.Lênin trong tác phẩm Nhà nước và cách mạng đã trình bày lại, đồng thời làm rõ hơn nội dung những đặc trưng cơ bản nhất của chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản, theo đó, chủ nghĩa xã hội có 4 đặc trưng, còn chủ nghĩa cộng sản ngoài một số đặc trưng đã có trong chủ nghĩa xã hội nhưng được phát triển tiếp về chất, còn có thêm 7 đặc trưng mới nữa.
Sau V.I.Lênin, những người cộng sản vẫn cố gắng tiếp tục cụ thể hoá hay bổ sung thêm vào quan niệm của V.I.Lênin đặc trưng này hay đặc trưng kia của chủ nghĩa xã hội. Chẳng hạn, năm 1930, trong Báo cáo chính trị tại Đại hội lần thứ XVI của Đảng Cộng sản Liên Xô,
J.V.Stalin đã nêu lên 6 đặc trưng của chế độ kinh tế xô-viết mà về thực chất, có thể coi đó là 6 đặc trưng của chủ nghĩa xã hội. Theo Cương lĩnh của Đảng Cộng sản Liên Xô được thông qua tại Đại hội XXII thì chủ nghĩa cộng sản có 12 đặc trưng, được thông qua tại Đại hội XXVII (1986) có 9 đặc trưng, v.v..
Còn theo quan niệm của Hồ Chí Minh và của Đảng ta thì chủ nghĩa xã hội có bao nhiêu đặc trưng? Theo Hồ Chí Minh có 5 đặc trưng, theo Trường Chinh có 6 đặc trưng, theo Cương lĩnh được thông qua tại Đại hội VII có 6 đặc trưng. Tuy nhiên, nếu đem so sánh các đặc trưng được nêu ra trong các quan niệm này với nhau(13) thì thấy chỉ có 3 đặc trưng được cả ba quan niệm nhắc đến(*), 3 đặc trưng được hai quan niệm nhắc đến(**) và 5 đặc trưng chỉ có một quan niệm nhắc đến(***).
Như vậy, tuy cùng đặt mục tiêu là xây dựng chủ nghĩa xã hội nhưng các quan niệm cụ thể về chủ nghĩa xã hội ấy lại không hoàn toàn trùng nhau. Bản thân V.I.Lênin vào tháng 8 - tháng 9 năm 1917, trong tác phẩm Nhà nước và cách mạng, đã nêu rất rõ 4 đặc trưng của chủ nghĩa xã hội, nhưng đến ngày 8 tháng 3 năm 1918, khi bác bỏ ý kiến của Bukharin muốn trong Cương lĩnh của Đảng phải nói rõ về chủ nghĩa cộng sản, chính V.I.Lênin lại nêu ý kiến ngược lại với những điều đã viết trước đó hơn 5 tháng về 4 đặc trưng của chủ nghĩa xã hội: “Chúng ta không thể nhận định về chủ nghĩa xã hội được; chủ nghĩa xã hội sẽ như thế nào khi nó đạt tới những hình thức hoàn chỉnh của nó, điều đó chúng ta không biết, không thể nói lên được… Chúng ta còn chưa có tài liệu để nói rõ về chủ nghĩa xã hội (người trích nhấn mạnh). Những viên gạch dùng để xây dựng chủ nghĩa xã hội còn chưa làm xong.(***)Chúng ta không thể nói gì hơn và chúng ta cần hết sức thận trọng và chính xác. Điều đó và chỉ có điều đó, mới làm cho cương lĩnh của chúng ta có sức hấp dẫn. Nhưng nếu chúng ta tỏ ra một chút nào có tham vọng về điều mà chúng ta không thể làm được, thì sức mạnh của Cương lĩnh chúng ta sẽ vì thế mà giảm đi. Người ta sẽ ngờ rằng cương lĩnh đó của chúng ta chẳng qua chỉ là ảo tưởng. Cương lĩnh nói rõ cái gì chúng ta đã bắt đầu làm và những bước mà sau này chúng ta muốn tiến hành. Hiện nay chúng ta không thể nêu lên đặc trưng của chủ nghĩa xã hội, cho nên nêu lên nhiệm vụ đó là không đúng”(14) (người trích nhấn mạnh).
Phát biểu trên đây của V.I. Lênin cho thấy sau Cách mạng Tháng Mười, khi phải thực sự bắt tay vào công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội, V.I.Lênin đã thay đổi ý kiến của mình về việc xác định cụ thể những đặc trưng của chủ nghĩa xã hội. V.I.Lênin cho rằng đó là việc không thể làm và chưa nên làm khi “những viên gạch dùng để xây dựng chủ nghĩa xã hội còn chưa làm xong”.
Phải chăng đây cũng là lý do khiến trong Cương lĩnh thứ II được soạn thảo dưới sự chỉ đạo và tham gia trực tiếp của V.I.Lênin và được thông qua tại Đại hội VIII (tháng 3/1919), chính V.I.Lênin cũng không đưa ra định nghĩa về chủ nghĩa xã hội, không nêu ra các đặc trưng cụ thể của xã hội ấy? Còn tại bản Cương lĩnh của Đảng Cộng sản Liên Xô (bản sửa đổi mới) được Đại hội lần thứ XXVII của Đảng Cộng sản Liên Xô (năm 1986) thông qua, sau khi nêu lên các đặc trưng của chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản, Cương lĩnh đã viết tiếp: “Đảng Cộng sản Liên Xô không đề ra mục tiêu là đoán trước một cách chi tiết những đặc điểm của chủ nghĩa cộng sản hoàn toàn. Theo mức độ tiến lên chủ nghĩa cộng sản, tích luỹ kinh nghiệm xây dựng chủ nghĩa cộng sản, những quan niệm khoa học về giai đoạn cao nhất của xã hội mới sẽ được phong phú thêm và được cụ thể hoá”(15). Đảng Cộng sản Pháp cũng khẳng định: “Không ai có thể chủ tâm khẳng định trước những kết cấu chính trị và những đoạn tuyệt mà qua đó quá trình cải tạo xã hội chủ nghĩa đó được tiến hành, theo nhịp độ các cuộc đấu tranh và các cuộc bầu cử của nhân dân”(16). Còn Đảng Cộng sản Nhật Bản thì nói rằng “Về triển vọng xã hội chủ nghĩa của Nhật Bản, Cương lĩnh của Đảng chưa đưa ra một bức phác hoạ chi tiết. Trong quá trình cải cách dân chủ trong khuôn khổ chủ nghĩa tư bản, thông qua kinh nghiệm của chính Nhật Bản, triển vọng cụ thể của giai đoạn phát triển tiếp theo của xã hội Nhật Bản sẽ trở nên rõ ràng”(17).
Đó là bài học kinh nghiệm mà chính V.I.Lênin và sau đó là Đảng Cộng sản Liên Xô cùng các Đảng Cộng sản Pháp, Nhật Bản đã rút ra sau hàng thế kỷ nhận thức về chủ nghĩa xã hội.
Từ bài học kinh nghiệm ấy, chúng ta cần xét xem có nên tiếp tục nêu ra, hay nói đúng hơn, dự báo về các đặc trưng chi tiết của xã hội xã hội chủ nghĩa tương lai không?
Ở đây, có điều cần lưu ý là không phải cứ nêu ra ngày càng nhiều các đặc trưng của xã hội tương lai thì chúng ta sẽ nắm bắt được xã hội tương lai ấy một cách cụ thể hơn, rõ ràng hơn. Về phương diện này, cuộc tranh luận của V.I.Lênin với L.Đ.Tơrôtxki và N.I.Bukharin về vai trò và nhiệm vụ của công đoàn để lại cho chúng ta một bài học phương pháp luận rất đáng chú ý. Bài học đó là ở chỗ, trong quá trình nhận thức sự vật, chúng ta không thể bằng lòng chỉ với việc đưa ra những định nghĩa hình thức rồi ngừng lại ở đó. Nếu trong tình hình ấy - như V.I.Lênin viết - ta lấy hai hay nhiều định nghĩa khác nhau và xếp chúng lại với nhau một cách hoàn toàn ngẫu nhiên (chẳng hạn, cái cốc vừa là hình trụ bằng thuỷ tinh, vừa là công cụ dùng để uống), thì chúng ta sẽ rút ra được một định nghĩa chiết trung chỉ phản ánh được những mặt khác nhau của sự vật mà thôi. Quan điểm biện chứng đòi hỏi phải đi xa hơn thế: phải xem xét sự vật một cách khách quan, toàn diện, trong sự tự vận động, phát triển của sự vật ở từng hoàn cảnh lịch sử cụ thể của nó, từ đó thông qua các biện pháp nhận thức cần thiết mà đi vào nhận thức sự vật sâu hơn nữa: từ hiện tượng đến bản chất, từ bản chất cấp 1 đến bản chất cấp 2, v.v., đến vô cùng tận như V.I.Lênin nói. Có như vậy mới mong ngày càng thực sự hiểu được sự vật(18).
Vận dụng bài học đó vào trường hợp nhận thức về chủ nghĩa xã hội, có lẽ chúng ta không thể bằng lòng dừng lại ở chỗ chỉ liệt kê các đặc trưng được dự báo của nó, mà cần đi sâu phân tích để tìm ra những đặc trưng cốt lõi tạo nên bản chất của chủ nghĩa xã hội.
Trong chừng mực nhất định, có thể nói, chính Hồ Chí Minh đã sử dụng cách tiếp cận ấy ngay từ giữa những năm 50 đến gần cuối những năm 60 của thế kỷ XX - quãng thời gian chúng ta triển khai mạnh mẽ công cuộc cải tạo xã hội chủ nghĩa khắp miền Bắc, làm thay đổi kết cấu xã hội cũ, thay đổi cung cách làm ăn, nếp sống của mọi người. Vì vậy, trong bất cứ cuộc tiếp xúc nào với công chúng, ở đâu mọi người cũng hỏi: “Chủ nghĩa xã hội là gì?”, “Làm thế nào để xây dựng được chủ nghĩa xã hội?”, v.v.. Trong những lúc như thế, Hồ Chí Minh bao giờ cũng ứng khẩu trả lời tại chỗ theo cách hiểu của riêng mình chứ không dựa vào văn bản, sách vở nào hết. Mà đã trả lời ứng khẩu tại chỗ hết sức ngắn gọn như thế thì nội dung câu trả lời bao giờ cũng là nói tới những cái cốt lõi nhất của sự vật còn được đọng lại trong nhận thức, nói tới cái bản chất của sự vật.
Chẳng hạn, khi trả lời câu hỏi “Chủ nghĩa xã hội là gì?”, Hồ Chí Minh chú ý trước hết đến phương diện kinh tế, phương diện đời sống: “chủ nghĩa xã hội là làm cho mọi người dân sung sướng, ấm no”(19). “Đảng ta đấu tranh để làm gì? Là muốn cho tất cả mọi người được ăn no mặc ấm, được tự do. Mỗi một đảng viên đấu tranh để làm gì? Cũng để mọi người được ăn no mặc ấm, được tự do. Chủ nghĩa xã hội là cái gì? Là mọi người được ăn no mặc ấm, sung sướng, tự do”(20), v.v.
“Nói một cách tóm tắt, mộc mạc, chủ nghĩa xã hội trước hết nhằm làm cho nhân dân lao động thoát nạn bần cùng, làm cho mọi người có công ăn việc làm, được ấm no và sống một đời hạnh phúc”(21).
Song nhấn mạnh đến phương diện kinh tế, đến sự giàu có không có nghĩa là cứ có những điều ấy thì đã đủ để có chủ nghĩa xã hội. Tháng 7 năm 1956, trong buổi nói chuyện tại lớp hướng dẫn giáo viên cấp 2, cấp 3 và hội nghị sư phạm, Hồ Chí Minh hỏi:
“- Thế chủ nghĩa xã hội là gì?
(Một đồng chí mạnh bạo đứng lên nói: "Chủ nghĩa xã hội là những tư liệu sản xuất thuộc về nhân dân").
- Thế giữa người và người như thế nào?
(Đồng chí ấy chưa trả lời được. Chủ tịch Hồ Chí Minh đề nghị một đồng chí cùng đi với mình trả lời hộ và nhắc lại):
- Như vậy chủ nghĩa xã hội là lấy nhà máy, xe lửa, ngân hàng, v.v. làm của chung. Ai làm nhiều thì ăn nhiều, ai làm ít thì ăn ít, ai không làm không ăn, tất nhiên là trừ những người già cả, đau yếu và trẻ con...
Chủ nghĩa xã hội là làm sao cho dân giàu nước mạnh”(22).
Đoạn vừa dẫn rất đáng chú ý vì qua đó, ta thấy trong cách hiểu của Hồ Chí Minh, chủ nghĩa xã hội không phải chỉ có sở hữu công cộng, chỉ có cuộc sống sung sướng. Ngoài phương diện kinh tế, chủ nghĩa xã hội còn có một phương diện rất quan trọng khác nữa, đó là phương diện xã hội - phương diện quan hệ giữa người và người. Quan hệ đó phải như thế nào? Quan hệ đó phải công bằng (thể hiện trong nguyên tắc phân phối theo lao động mà Hồ Chí Minh vừa nhắc tới: “Ai làm nhiều ăn nhiều, ai làm ít thì ăn ít, ai không làm thì không ăn, tất nhiên là trừ những người già cả, đau yếu và trẻ con”). Quan hệ đó phải như thế nào nữa? Phải là một xã hội không còn chế độ người bóc lột người, một xã hội dân chủ, tự do. Hồ Chí Minh viết: “Cách mạng xã hội chủ nghĩa là nhằm xóa bỏ mọi chế độ người bóc lột người ở nước ta, nhằm đưa lại đời sống no ấm cho toàn dân ta” (người trích nhấn mạnh)(23); “Chúng ta tiến lên xây dựng một nước xã hội chủ nghĩa tức là một nước có một cuộc đời ấm no, bình đẳng, tự do và độc lập, tức là nước Việt Nam hòa bình, thống nhất, độc lập, dân chủ và giàu mạnh” (người trích nhấn mạnh) (24); nhân dân ta “kiên quyết xây dựng một nước Việt Nam độc lập, thống nhất, dân chủ, tự do, phú cường” (người trích nhấn mạnh) (25).
Về thực chất, cái đích ấy đã được Hồ Chí Minh chỉ ra từ cách đây non nửa thế kỷ. Ngày 01/12/1961, tại Đại hội Đảng bộ Hà Nội, Hồ Chí Minh nói:
“Mục đích của chủ nghĩa xã hội là gì?
Nói một cách giản đơn và dễ hiểu là: không ngừng nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân, trước hết là nhân dân lao động” (người trích nhấn mạnh) (33).
Hơn 30 năm sau, Hội nghị đại biểu toàn quốc giữa nhiệm kỳ khóa VII (tháng 1/1994) đã cụ thể hóa thêm quan điểm ấy của Hồ Chí Minh khi khẳng định:
“Có ý kiến cho rằng hình thức sở hữu là phương tiện, không nên coi là mục tiêu. Chỉ có tăng trưởng kinh tế, nâng cao đời sống của nhân dân mới là mục tiêu. Cần có nhận thức đầy đủ hơn và thống nhất hơn về vấn đề này.
Đúng là phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao đời sống nhân dân, thực hiện dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, văn minhmới là mục đích cuối cùng”(người trích nhấn mạnh)(34) của sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội.
Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX của Đảng cũng coi đây là mục tiêu, nhưng không xem đó là một mục tiêu bình thường, mà là mục tiêu chung của toàn dân tộc:
“Lợi ích giai cấp công nhân thống nhất với lợi ích toàn dân tộc trong mục tiêu chung (người trích nhấn mạnh) là: độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội, dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh”(35).
Đặc biệt, Đại hội X đã làm sáng tỏ thêm một bước nội dung cơ bản của khái niệm “định hướng xã hội chủ nghĩa trong nền kinh tế thị trường của nước ta” - một vấn đề đã được thảo luận rất nhiều trong suốt 20 năm đổi mới(36).
Từ những nội dung cơ bản của “định hướng xã hội chủ nghĩa trong nền kinh tế thị trường ở nước ta” được nêu trong văn kiện Đại hội X, có thể thấy, việc thực hiện đầy đủ những nội dung cơ bản ấy cũng chính là nhằm thực hiện nội dung cơ bản của mục tiêu “Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh” (mặc dầu việc thực hiện mục tiêu “văn minh” ở đây chưa được thể hiện rõ có lẽ do những khó khăn nhất định, và vì vậy, chúng tui đã kiến nghị nên tính tới việc thay thành tố văn minh bằng thành tố tự do(37)).
Những điều trình bày trên đây cho thấy, “Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh (hay tự do)” tuy chỉ là hai trong những đặc trưng của chủ nghĩa xã hội, nhưng khác với các đặc trưng khác, chúng là những đặc trưng chất lượng cơ bản nhất, cốt lõi nhất, là biểu hiện tập trung bản chất của chủ nghĩa xã hội mà nhân dân ta xây dựng. Chính vì thế, chúng là mục tiêu, hơn thế nữa, là mục tiêu chung của toàn dân tộc, mục tiêu cuối cùng mà sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội phấn đấu đạt tới. Đạt được mục tiêu cuối cùng hay mục tiêu chung ấy cũng có nghĩa là đã xây dựng thành công một xã hội vừa cao hơn, vừa đẹp hơn chủ nghĩa tư bản, chứ không phải phải hiện thực hoá được tất cả các đặc trưng được dự báo trong các quan niệm khác nhau về chủ nghĩa xã hội mới có thể được coi là đã xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội.
Do Drive thay đổi chính sách, nên một số link cũ yêu cầu duyệt download. các bạn chỉ cần làm theo hướng dẫn.
Password giải nén nếu cần: ket-noi.com | Bấm trực tiếp vào Link để tải:
You must be registered for see links
Last edited by a moderator:
