Nguyên nhân tạo ra bụi mịn PM2.5

Bụi PM2.5 (bụi mịn có kích thước ≤2.5 micromet) là một trong những loại bụi nhỏ nhất, có thể xâm nhập sâu vào phổi và hệ tuần hoàn, gây ra nhiều vấn đề nghiêm trọng cho sức khỏe. Nguyên nhân của bụi PM2.5 chủ yếu xuất phát từ các hoạt động tự nhiên và con người. Dưới đây là các nguyên nhân chính:

1. Nguồn phát sinh từ hoạt động con người

a) Hoạt động giao thông vận tải

• Khí thải từ phương tiện giao thông: Đặc biệt là xe sử dụng động cơ diesel và xăng.
• Mài mòn lốp xe và phanh: Các hạt bụi phát sinh từ ma sát giữa lốp xe và mặt đường.
• Cháy không hoàn toàn nhiên liệu: Thải ra các hạt bụi siêu nhỏ.

b) Hoạt động công nghiệp

• Nhà máy và khu công nghiệp: Đốt nhiên liệu hóa thạch (than, dầu, khí) để sản xuất năng lượng và hàng hóa.
• Quá trình sản xuất xi măng, thép: Phát sinh lượng lớn bụi mịn từ nguyên liệu và quá trình nung luyện.

c) Hoạt động xây dựng

• Xây dựng và phá dỡ công trình: Gây ra bụi mịn từ vật liệu xây dựng, bê tông, đất đá.
• Lưu thông xe tải tại công trường: Khuấy động bụi từ đất, cát.

d) Hoạt động nông nghiệp

• Đốt rơm rạ, phế phẩm nông nghiệp: Thải ra lượng lớn bụi mịn.
• Sử dụng máy móc nông nghiệp: Tạo ra bụi từ đất và các hạt phân bón, thuốc trừ sâu.

e) Hệ thống sưởi ấm và đốt nhiên liệu trong gia đình

• Đốt than, củi, rác thải: Thường thấy ở các vùng nông thôn, tạo ra bụi mịn và các hợp chất độc hại.

f) Đốt chất thải

• Đốt rác thải, bao gồm rác nhựa, là nguồn phát thải bụi mịn nguy hiểm.

2. Nguồn tự nhiên

a) Cháy rừng

• Phát sinh khói chứa lượng lớn bụi mịn, lan tỏa trên diện rộng và kéo dài thời gian.

b) Núi lửa phun trào

• Phát thải bụi tro và khí độc, gây ô nhiễm không khí trên diện rộng.

c) Bụi từ đất và sa mạc

• Gió lớn thổi cát, bụi từ các vùng khô cằn.

d) Phấn hoa và bào tử nấm

• Các hạt siêu nhỏ từ tự nhiên có thể kết hợp với bụi mịn.

3. Hiện tượng kết hợp hóa học trong khí quyển

• Phản ứng hóa học giữa các chất khí như SO₂, NOx, NH₃ và các hợp chất hữu cơ dễ bay hơi (VOC) trong không khí có thể tạo ra các hạt PM2.5 thứ cấp.

Hậu quả của bụi PM2.5

• Đối với sức khỏe: Gây các bệnh về đường hô hấp, tim mạch, làm trầm trọng thêm bệnh hen suyễn và tăng nguy cơ ung thư phổi.
• Đối với môi trường: Gây mờ không khí, ảnh hưởng đến hệ sinh thái và giảm chất lượng nước khi bụi lắng xuống.

Nguồn phát sinh bụi mịn nào là lớn nhất, chủ yếu nhất?

Nguồn phát sinh bụi PM2.5 chủ yếu phụ thuộc vào khu vực, mức độ phát triển kinh tế, và các hoạt động con người. Tuy nhiên, các nguồn chính tạo ra bụi PM2.5 thường bao gồm:

1. Giao thông vận tải (chủ yếu ở đô thị)

• Tỷ lệ đóng góp: 25–40% tổng lượng PM2.5 ở các thành phố lớn.
• Nguyên nhân chính: Khí thải từ phương tiện sử dụng động cơ diesel và xăng, đặc biệt là các phương tiện cũ không được kiểm định khí thải.
• Mài mòn: Bụi từ lốp xe, phanh xe cũng tạo ra hạt bụi mịn.

2. Công nghiệp và nhà máy (đặc biệt ở khu công nghiệp)

• Tỷ lệ đóng góp: 20–35%.
• Nguyên nhân chính:
  • Đốt than, dầu, khí tự nhiên trong các nhà máy sản xuất điện và công nghiệp nặng.
  • Hoạt động sản xuất xi măng, thép, hóa chất phát thải lượng lớn bụi mịn.

3. Đốt nhiên liệu trong sinh hoạt (phổ biến ở nông thôn)

• Tỷ lệ đóng góp: 15–30%.
• Nguyên nhân chính:
  • Đốt củi, than, và rác thải trong các hộ gia đình để sưởi ấm hoặc nấu ăn.
  • Đây là nguyên nhân phổ biến ở các vùng nông thôn hoặc khu vực chưa có hệ thống năng lượng sạch.

4. Hoạt động xây dựng và phá dỡ công trình

• Tỷ lệ đóng góp: 10–25%.
• Nguyên nhân chính: Bụi từ vật liệu xây dựng như xi măng, cát, và đất đá.
• Đặc biệt: Các công trình lớn ở khu vực đô thị thường khuấy động lượng lớn bụi mịn.

5. Nông nghiệp (ở vùng sản xuất lớn)

• Tỷ lệ đóng góp: 10–15%.
• Nguyên nhân chính:
  • Đốt rơm rạ và phụ phẩm nông nghiệp.
  • Bụi từ phân bón hóa học và thuốc trừ sâu.

6. Đốt rác thải (cả ở đô thị và nông thôn)

• Tỷ lệ đóng góp: 5–15%.
• Nguyên nhân chính: Đốt rác không kiểm soát, đặc biệt là rác thải nhựa và các loại chất thải độc hại khác.

7. Cháy rừng (tùy thuộc theo mùa)

• Tỷ lệ đóng góp: Biến động lớn theo mùa, từ 5–20%.
• Nguyên nhân chính: Phát thải khói và tro bụi mịn lan xa hàng trăm km từ đám cháy rừng.

Nguồn chủ yếu tùy theo bối cảnh địa lý

• Khu vực đô thị: Giao thông vận tải và xây dựng chiếm tỷ lệ lớn.
• Khu vực nông thôn: Đốt nhiên liệu sinh hoạt, nông nghiệp, và rác thải.
• Các nước công nghiệp hóa: Công nghiệp và sản xuất năng lượng là nguồn chính.

Việc kiểm soát bụi PM2.5 đòi hỏi các giải pháp toàn diện, từ giảm khí thải giao thông, công nghiệp đến thay đổi thói quen đốt rác thải và sử dụng năng lượng sạch.